“سکه لارین” ارز رایج دریاهای پهناور دنیا و قدمت 300 سال پیش

تصور معمول همۀ ما از سکه، عموماً یک شی مدوّر خواهد بود. اما آیا می دانید یکی از ویژه ترین ارزهایی که در هند مورد استفاده قرار می گرفته و «لارین» نام دارد، شکلی شبیه به سنجاق مو یا قلاب ماهیگیری داشته است؟

لارین فقط ارز رایج یک منطقه یا پادشاهی کوچک نبود. این پول که نامش از شهری کوچک در ایران گرفته شده تا قرن ۱۸ میلادی ارز رایج تجارت در دریای عرب و اقیانوس هند بود. حقیقتاً می توان این پول را ارز رایج در دریاها دانست.

در آستانه ۱۹ اردیبهشت روز لارستان بد نیست قدمت این سکه معتبر که در قرن های دورتر مورد استفاده قرار می گرفته را به روایت محقق هندی خانم کریتیکا هارانیا(کارشناسی ارشد فرهنگ و معماری هند باستان) با هم مرور نماییم. زحمت ترجمه این مطالب را نیز جناب آقای مجید حجتی بر عهده گرفته اند.

به گزارش میلاد لارستان پس از آنکه دریانورد یونانی در قرن نخست میلادی از دریای سرخ به هند رسید و کاشف راه دریایی به هند لقب گرفت، دریای عرب و  اقیانوس هند، نقش کریدور مهم ارتباطی میان سرزمین های عرب، پارس و شرق آفریقا با هند به شمار می رفتند.

 

تجارت هند از ساحل غربی این کشور صورت می پذیرفت و این شبه قاره تأمین کنندۀ عمدۀ ادویه جات، پارچه، سنگ های قیمتی و فلزات بود. بازرگانان عرب کالاهای هندی را می بردند و با عاج، مهره، مس و طلا از آفریقا باز می گشتند. در قرن های ۱۴ و ۱۵ میلادی تجارت تحت سلطۀ بازرگانان عرب قرار داشت، چرا که از پدیدۀ بادهای موسمی آگاهی کامل داشتند و از آن به سود سفرهای دریایی خود بهره می بردند.

تجارت پررونق منجر به بکارگیری لارین بعنوان ارزی رایج در قرن ۱۶ میلادی شد. نام لارین از شهر لار در ایران گرفته شده است که درآن روزگار، یک مرکز پررونق تجاری به حساب می آمد. نخستین ضرب این سکه توسط شاه طهماسب صفوی در دهۀ ۱۵۵۰ میلادی صورت پذیرفت. لارین یک سیم نقره ایِ تا شده همانند سنجاق مو بود و بر آن نام پادشاه و محل ضرابخانۀ تولید کننده، ضرب می شد.

دلیل استفاده از لارین در تجارت دریایی بسیار جالب است. نخست آنکه راهی برای دوری کردن از پروسۀ پیچیدۀ مبادلات ارزی کشورها و قلمروهای مختلف محسوب می شد. بر این اساس، لارین همانند یورو در اروپای امروزی، به عنوان ارزی رایج در یک منطقۀ وسیع و تمامی بنادر آن بکار می رفت. دوم آنکه، ضرب لارین در مقایسه با سکه های معمول بسیار سریعتر و ارزان تر انجام می¬گرفت. سیم نقره ای فقط می بایست تا شود و سپس مُهر گردد. به نظر می رسد حکمرانان می خواستند از ضرب های پردرد سر ارز رهایی یابند که در هر صورت قرار بود از سواحل آنان خارج شود.

این سکه ها امنیت خاطر را برای بازرگانان نیز ایجاد می کرد. به لطف این ارز رایج، آنان تحت تأثیر آشفتگی های سیاسی در کشورهای مختلف قرار نمی گرفتند. بعلاوه لارین درحوزۀ بین الملل مطابق با شمش نقره ارزش گذاری می شد، به این معنی که با قیمت جهانی نقره تعیین ارزش می گردید. همه این ویژگی ها لارین را به ابزاری بسیار مطلوب برای تجارت های فراملی مبدل ساخت.

لارین علاوه بر ایران در سریلانکا مالدیو و هند و بنادر عربی ضرب می شد و مورد استفاده قرار می گرفت. سِر ژان شاردن جواهرساز و جهانگرد فرانسوی که تجربیات سفر خویش به ایران و خاورمیانه را بین سالهای ۱۶۴۳ و ۱۷۱۳ میلادی در کتاب ده جلدی اش به نام «سفرهای سر ژان شاردن» به رشته تحریر درآورده در اثر خود اشاره می کند که لارین نه تنها ارز اصلی بندر خمبات در گجرات که در تمام سواحل مالابار محسوب می شود.

با اینکه لارین در تمام سواحل غربی هند، از سند تا مالابار مورد استفاده قرار می گرفته اما تنها فرمانروایان هندی ای که به ضرب آن می پرداختند عادل شاهیان بیجاپور بودند.

در سال ۱۸۴۶حدود ۴۰۰ سکه لارین(از نوع قلاب ماهی) در شالوده یک خانه در شهر سنگامشوار در نزدیکی بخش راتناگیری ایالت ماهاراشترا پیدا شد. این رویداد بسیار مورد توجه سکه شناسان در سراسر هند قرار گرفت. بخشی از این گنج برای انجمن آسیایی بمبئی و مابقی برای تحقیقات بیشتر به خانه هند در لندن ارسال شد.

پژوهشگران دریافتند این لارینها مربوط به دورۀ علی عادل شاه دوم است و در یک سوی آنها نام سلطان علی عادل شاه و در دیگر سو، عنوان Zarb Lari Dangi Sikka ضرب شده است. Dangi(دانگ) یک عنوان فارسی برای سکه های نقره کوچک است.

ما می دانیم که ضرابخانۀ لارین ها همانطور که بر روی سکه ها نقش بسته، در بندر دابهول منطقه راتناگیری بوده است. دابهول در در دوره پادشاهی عادلشاهی بندری مهم محسوب می شد. منبعی که در آن به لارین های بیچاپور اشاره شده مجله های یک کاپیتان فرانسوی است که از دابهول دیدن می کند. کاپیتان جوردین در مجله خود که بین سالهای ۱۶۱۰ – ۱۶۱۹ منتشر می شده می گوید:
«پرتغالی ها برای در اختیار گرفتن انحصار فروش شراب سالانه دو هزار لارین به فرماندار دابهول می پرداختند.»

 

به نظر می آید که لارین ها در دوران جانشینان سلطان بیجاپور نیز مورد استفاده قرار می گرفت. در مجله تاریخچه سکه شناسیِ سال ۱۸۵۴ میلادی، گفته شده سندی از مجموعه ساترا مربوط به سال ۱۷۱۱ (بیش از ۳۰۰ سال پیش)‌ وجود دارد که در آن از اعطای زمین توسط شاهو، پسر بزرگ چهاتراپاتی شیواجی، به ارزش ۲۰۰ لارین دابهول خبر داده است. این سند سکه شناسان را به این نتیجه رساند که لارین تا قرن هجدهم مورد استفاده قرار می گرفته است.

اما به زودی لارین از چرخۀ اقتصاد خارج می شود و متأسفانه تحقیقات دانشگاهی محدودی چه در هند و چه در خارج از هند وجود دارد که از موضوع سقوط و بی رونق شدن لارین پس از حدود ۲ قرن سخن به میان آورد.

آیا این رویداد به دلیل ورود ارزهای اروپایی همزمان با حضور تجار اروپا در هند است، یا رو به ضعف نهادن تجارت اعراب در اقیانوس هند؟ چرا لارین به طور کلی ناپدید شد؟ سوالات زیادی در این زمینه وجود دارد. اما اگر امروز تمایل به دیدن این سکه ها را دارید، باید بدانیدکه در بسیاری از موزه های سرتاسر هند همانند دیگر موزه های جهان می توان به آن دسترسی پیدا کرد. از جملۀ آنها، می توان به موزه های Lalbhai Dalpatbhai، احمد آباد، دانشکده دکن، Pune و موزه بریتانیا اشاره نمود.

 

 

پژوهشی درباره سکه لاری( لارین) ارز رایج در دریاها (+)

نویسنده : کریتیکا هارانیا- کارشناسی ارشد فرهنگ و معماری هند باستان (۲۳ دسامبر ۲۰۱۷)

ترجمه: مجید حجتی