همدلی میان ملت‌ها، هم‌کاری میان دولت‌ها

همدلی میان ملت‌ها، هم‌کاری میان دولت‌ها؛ این یکی از جمله‌های وحدوی است که رهبر معظم انقلاب اسلامی سال ۸۷ در منطقه لارستان بیان داشت؛ منطقه‌ای که شیعه و سنی در آن کنار یک‌دیگر زندگی‌ می‌کنند.

بعدها رهبر انقلاب بر «دیپلماسی وحدت» تاکید کردند. ایشان در حکم انتصاب حجت‌الاسلام اراکی به دبیرکلی مجمع تقریب مذاهب اسلامی، نوشتند: «از مجمع تقریب مذاهب اسلامی در این برهه خطیر و حساس انتظار می‌رود با بهره‌گیری از تجربیات ارزشمند گذشته و نیز خلاقیت و ابتکارات مورد نیاز شرایط کنونی،‌ با همکاری و همدلی نخبگان جهان اسلام به‌ویژه اندیشمندان حوزه و دانشگاه «دیپلماسی وحدت اسلامی» را راهبرد خود قرار داده و پایه‌گذاری تشکیل امت واحد اسلامی را در مقابل اردوگاه استکبار به عنوان چشم‌انداز آینده ترسیم نماید» این دیپلماسی به صورت صریح باید زمینه‌های هم‌دلی ملت‌ها و هم‌کاری دولت‌های اسلامی را فراهم سازد.»

هر آن‌‌قدر که در این سو، از سوی برخی چهره‌های شاخص امت اسلامی بر وحدت تاکید شده است، در مقابل اما علاوه بر تلاش‌های عملی برای ایجاد تفرقه از سوی دشمنان اسلام، رویکردهای تئوریک نیز جهت بهره‌برداری از این تفرقه‌ها و دامن زدن به آن در دستور کار قرار گرفته است. نظریه برخورد تمدن‌های ساموئل هانتینگتون یکی از این موارد است.

برخلاف آن‌چه شهره است، هانتینگتون در کتاب معروف خود «برخورد تمدن‌ها»؛ علاوه بر برشمردن چندین تمدن جهانی و بیان نزاع میان دو تمدن اسلام و غرب به عنوان اصلی‌ ترین تمدن‌ها، به صورت مختصر به نوع دیگری از نزاع نیز می‌‌پردازد که می‌توان آن را نزاع بین‌تمدنی نامید. هانتینگتون برای شبیه‌سازی یک بلوک تمدنی، کشورهای موجود در آن را به دایره‌هایی هم‌مرکز تشبیه می‌کند که حول کشور و یا کشورهای کانونی آن تمدن گرد آمده‌اند و نحوه قرار گرفتن آن‌ها بازتاب درجه‌ی هم‌هویت بودن یا همگرایی آن‌ها با بلوک تمدنی مورد نظر است.

او معتقد است که اشتراک فرهنگی یا همان خود پنداری دیگران با کشور کانونی، به رهبری و نقش فرماندهی آن مشروعیتی می‌دهد که هم برای کشورهای عضو آن تمدن و هم برای قدرت‌ها و نهادهای بیرون از آن تمدن اهمیت خواهد داشت. (۱) در این‌جا بحث بر سر اهمیت این کانون‌ها در جهان اسلام برای غرب است.

جهان اسلام را می‌توان بر اساس شبیه‌سازی هانتینگتون به حداقل دو مجموعه دایره هم‌مرکز تقسیم کرد که کشورهای کانونی این دو، ایران و عربستان هستند. نزاع بین‌تمدنی میان این دو، البته با سکوت تمدن غرب همراه نبوده است چه این‌که این درگیری، بهترین شرایط برای بهره‌برداری در راستای منافع تمدن غرب نیز محسوب می‌شود. تمدن غرب خود را در این نزاع تمدنی در جهان اسلام، نزدیک‌تر به عربستان و دورتر از ایران می‌بیند. این دوری و نزدیکی را می‌توان در سیاست‌های آمریکا در منطقه خاورمیانه به خوبی مشاهده کرد.

عربستان نیز البته در چارچوب نزاع درون تمدنی، در مصاف با دوایر دیگر به مرکزیت ایران، سعی دارد تا خود را به غرب نزدیک‌تر سازد. شاید درک نگرانی‌های عربستان از رویکرد دولت دکتر روحانی در تنش‌زدایی با غرب، در این چارچوب سهل‌تر باشد؛ هرگونه نزدیک شدن ایران به آمریکا و غرب، امنیت عربستان را در نزاع درون تمدنی با ایران تهدید خواهد کرد لذا باید در مسیر این نزدیکی کارشکنی کند.

اما ایران برخلاف عربستان، اصالت را در نزاع تمدنی می‌داند نه نزاع درون‌ تمدنی. تاکید رهبر انقلاب در سخنرانی خرداد ۹۳ مبنی بر این‌که دشمن اصلی آمریکاست نه تکفیری‌ها بر همین اساس بود. با چنین رویکردی، هر‌ آن‌قدر که باید نزاع با سیاست‌های آمریکا جدی‌تر و دقیق‌تر شود، نزاع درون تمدنی با عربستان باید کاهش یابد.

البته این به معنای اتخاذ رویکردهای غیرواقعی و خوش‌بینانه به توطئه‌های عربستان نیست بلکه اشاره به اتخاذ رویکردهای وحدت‌آمیز در میان ملت‌ها و تلاش برای تنش‌زدایی با دولت‌های عرب و به خصوص عربستان دارد؛ امری که رهبر انقلاب در جدید‌ ترین بیانات خود در سالروز میلاد نبی اکرم(ص) آن را این‌گونه بیان داشتند: «برخلاف سیاست‌های غیرعاقلانه [برخی دولت‌های منطقه در معارضه با ایران] جمهوری اسلامی هم‌چنان سیاست خارجی خود را بر مبنای دوستی و برادری با همه کشورهای اسلامی از جمله دولت‌های منطقه، پیگیری خواهد کرد.»

تنش‌زدایی با عربستان و کشورهای همسایه، بر اساس راهبرد ایران امری قطعی است و اختلاف‌نظرها عمدتا در خصوص نحوه اجرای خوش‌بینانه آن می‌باشد. از این مهم‌تر اما ایجاد زیرساخت‌های هم‌دلی در جهان اسلام است که در خصوص آن حرف‌های بسیاری وجود دارد.

۱٫- جهان اسلام،‌غرب هانتینگتون٬ ساموئل(۱۳۷۸). برخورد تمدنی و بازسازی نظم جهانی. ترجمه رفیعی. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی. صص ۲۴۹-

سعید ساسانیان

منبع: خبرگزاری فارس