سلبریتی‌ها و حکمرانی موازی!

این نوشته با تعریف سلبریتی و بررسی تاریخچه آنان به حضور آنها در عرصه های اجتماعی پرداخته و با توضیح حکمرانی و اقسام آن از معایب و ضرر دخالت های سیاسی غیرمدبرانه آنها انتقاد کرده و در پایان با پیشنهاد کاربردی به سبلریتی ها ، مقاله را به پایان برده است.

بعد از رواج فضای مجازی علی الخصوص اپلیکیشن‌هایی نظیر فیسبوک, اینستاگرام, توییتر و امثال آن شخصیت‌هایی به محبوبیت و شهرت رسیدند که شاید نه زحمت چندانی برای آن کشیده‌اند و نه لیاقت داشتن چهره معروف را دارند, بعد از این ماجرا برخی ناهنجاری‌ها که در جامعه بوجود آمد باعث شد نیاز شود یک نگاه مجدد به تاریخ سلبریتی‌ها بیندازیم, هر چند که بین آن‌ها افراد زحمتکش, دغدغه‌مند, حرفه‌ای و دلسوز نیز قطعا وجود دارند.

در گذشته برای تبدیل شدن به چهره‌ای مشهور نیاز به وقت بیشتر, داشتن تمایز با مردم در یک حرفه و زحمت فراوان بود که همین هزینه‌ها باعث می‌شد, شخص بعد از رسیدن به محبوبیت خودنگه‌دارتر باشد اما رواج حداکثری رسانه‌ها و فراگیر شدن آن این زحمات را کم کرده و بعضا برخی افراد با بروز رفتارهای نامناسب نیز به سلبریتی تبدیل می‌شوند. به همین دلیل بد نیست ابتدا سلبریتی‌ها را تعریف کنیم … و درانتها حرکت‌های اشتباه آنان در اعلام نظر که تازگی به حد حکمرانی موازی نیز رسیده است را تجزیه و تحلیل و نقد کنیم

 

سلبریتی کیست؟

Celebrity در زبان انگلیسی به معنای شهرت, آوازه و ناموری است. قبل از بروز رسانه‌های جمعی ,سلبریتی‌ها برای مخاطبان خود, یادآور توانایی‌ها و استعدادهای سطح بالاتری بودند اما امروزه رسانه‌های جمعی, عوامل دیگری را برای برتری و به شهرت رسیدن افراد به وجود آورده است که تشخیص خاستگاه به شهرت رسیدن آنان را دشوار می‌کند. در جامعه معاصر سلبریتی بودن صرفا به این معنا نیست که شخص, نسبت به افراد دیگر جامعه دارای استعداد و مهارت بیشتر است, بلکه فقط به این معناست که یک نفر, از افراد دیگر بهتر توانسته کالایی را که مردم می‌خواهند را به خوردشان دهد. (کری اوفریس برگردان فردین علی خواه-۱۳۸۷-۱۳)

تاریخچه سلبریتی‌ها

بحث در مورد سلبریتی‌ها مربوط به این زمان نیست, بلکه در قرون بسیار دور نیز افراد مشهور مورد توجه بودند. به عنوان مثال در زمآن‌های دور افراد و شاعران زیادی بودند که در وصف قهرمانان کشور شعر می‌گفتند و مردم بخاطر علاقه به این قهرمانان به شاعران پول و غذا می‌دادند.

برای مثال چند نمونه از اولین سلبریتی‌ها در ایران را مرور می‌کنیم.

سال ۱۳۰۲ آقای کمپفر که یک جهانگرد آلمانی است می‌گوید: مردم اصفهان در قهوه‌خانه‌ها جمع می‌شوند و خوانندگان و موسیقی‌نوازان مشهور برای آن‌ها آهنگ اجرا می‌کنند.
در سال ۱۳۳۰ اولین بازیگر زن, و اولین زن دارای بادیگارد در ایران, خانم روم‌انگیز سامی‌نژاد, بازیگر اصلی فیلم “”دختر لر””پس از هجده سال به ایران بازگشت. وی می‌گوید: هر موقع که از شرکت بیرون می‌آمدیم, مجبور بودیم سه نفر مستحفظ داشته باشیم, یک شوفر و دو کمک شوفر که مردمی که ما را در خیابان می‌بینند به سمت ما شیشه پرتاب نکنند و هر جا که می‌رفتیم باید چیزی روی سرمان می‌انداختیم که مردم ما را نشناسند.
در سال ۱۳۴۱ تختی برای کمک به زلزله‌زدگان بویین زهرا با یک صندوق در گردن از پارک ساعی تا خیابان فردوسی پیاده رفت, مردم کمک‌های زیادی فرستادند و ده‌ها کامیون به بویین زهرا فرستاده شد.
در سال ۱۳۴۲ اولین حضور سلبریتی‌ها در سیاست اتفاق افتاد. امام علی حبیبی کشتی‌گیر محبوب مازندرانی, نماینده مردم بابل در مجلس شورای اسلامی شد.
در سال ۱۳۴۴ اولین سوپر استار سینما بعد از اکران فیلم گنج قارون در بین مردم محبوب شد.آقای محمد علی فردین که ستاره این فیلم بود بعد از سه سال به دلیل بازی در فیلم سلطان قلب‌ها به همین اسم در بین مردم دارای شهرت فراوانی شد. (حبیب الله اسماعیلی -۱۳۹۶ -۱۱)

حکمرانی

در دید اول حکمرانی را باید این گونه تعریف کرد: مجموعه‌ای از سنت‌ها و نهادها که حاکمان در چارچوب آن‌ها عمل می‌کنند یا بعنوان روش پیاده‌سازی قدرت در نهاد‌های اقتصادی, سیاسی و اجتماعی کشورها برای مدیریت کلیه مناسبت‌های کشور در کلیه سطوح تعریف شده است. حکمرانی می‌تواند متمرکز بر دولت‌ها تا سازمآن‌های رسمی و غیررسمی و طایفه‌ها و خانواده ها باشد. از دید اجتماع هنگامی که یک فرمان, الزام اجرایی به همراه داشته باشد, حکمرانی نامیده می‌شود, البته این الزام لزوما جبر سیاسی یا اقتصادی نیست بلکه در این راه, انگیزه عمل در مخاطب مهم است به این معنا که نتیجه الزام ایجاد انگیزه برای حرکت است پس این انگیزه به هر نحوی بوجود بیاید, به گونه‌ای الزام اجتماعی حاصل شده است. (در تکاپوی یکپارچگی درخط مشی گذاری الگوی پیکره واحد حکمرانی-مجله راهبرد -بهار۹۷ شماره۸۶  -رضامیری)

یکی از واژه‌هایی که در حکمرانی مورد تحقیق قرار گرفته است عبارت “حکمرانی خوب” است. حکمرانی خوب, مفهومی است که از اواخر دهه هزار و نهصد و نود در ادبیات توسعه به عنوان کلید معمای توسعه مطرح گردید. این مفهوم برگرفته از نظریه نهادگرایی است و محصول سه نهاد دولت, بخش خصوصی و جامعه مدنی می‌باشد. بانک جهانی, حکمرانی خوب را بر اساس شش شاخصه‌ی حق اظهار نظر و پاسخ گویی, ثبات سیاسی, کارایی دولت, کیفیت قوانین و مقررات, حاکمیت قانون و کنترل فساد تعریف می‌کند. (توکلیان-۱۳۹۷-۳۶)

از آنجایی که برای تثبیت حکمرانی خوب, وجود تمام مولفه‌های شش‌گانه در حکمرانی لازم است می‌توان ابتدا به اصل حکمرانی سلبریتی‌ها پرداخت و در ادامه نوع حکمرانی آن‌ها طبق شش شاخصه جهانی را مورد مطالعه و تحقیق قرار داد. لازم به ذکر است در این وجیزه حکمرانی سلبریتی‌ها را در قالب نظریه‌های غربی به چالش کشیده‌ایم و گرنه از منظر اسلام و نظریه قرآنی , حکمرانی دارای تفاوت با شاخصه‌های جهانی است که بیان آن‌ها نیاز به دست‌نوشته دیگری دارد.

حکمرانی موازی

بدون شک, غرض اصلی و دلیل اتم حکمرانی ایجاد نظم عمومی و امکان زندگی اجتماعی است. یعنی اگر مجموعه‌ای از افراد بخواهند کنار همدیگر زندگی کنند بدون تردید نیاز به حکمرانی دارد, حکمرانی که مصالح عمومی برای آن از مصالح اجتماعی بیشتر است. تا این افراد زیر نظر حاکم به رفع نیازهای مادی و معنوی بپردازند و در یک امنیت اجتماعی گذران زندگی کنند.

 

در جامعه کنونی که انواع سلیقه‌ها در کنار اختلاط فرهنگی کنار هم زندگی می‌کنند ممکن است برخی از اغراض حکومت داران با دیدگاه گروهی یا افرادی از جامعه هماهنگ نباشد و موجبات برخی انتقادات یا حرکات اعتراضی باشد که از سوی اندیشمندان یا اشخاص مشهور (سلبریتی‌ها) صورت می‌گیرد, که نمونه آن در جامعه کنونی ایران وجود دارد و در گذشته ما هم وجود داشته است کما اینکه در تمام جهان نیز وجود داشته و دارد و سرکوب این انتقادها غیر صحیح بوده و دیکتاتوری تلقی می‌شود.

اما این جریان ممکن است از حالت صحیح خود که انتقادی است بالاتر برود و به مسیر غیر معقول وارد شود. البته چه بسا بسیاری از آن‌ها (سلبریتی‌ها که دچار این کج روی می‌شوند) خودشان نیز متوجه نباشند اما آن‌ها از کانال اعتراض رد شده و پا به مسیر حکمرانی می‌گذارند. این اشخاص شروع به صدور فرمان کرده و در مقابل حکمرانی موجود در جامعه قرار می‌گیرند. بدون شک این حمکرانی بدون اشخاص تحت تاثیر در بین افراد در جامعه به وجود خارجی نخواهد رسید و چون سلبریتی‌ها در جامعه و بین اشخاص صاحب نفوذهایی هستند, صدور فرمان از طرف آن‌ها مورد استقبال گروهی از افراد قرار می‌گیرد و گاهی این جنبش در موازات حکمرانی قامت به خود می‌گیرد.

با صرف نظر از نوع حکم, اصل حکمرانی موازی می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری برای جامعه به بار بیاورد چون احتمال رویایی مردم در مقابل همدیگر به شدت وجود دارد. حالت خطرناک تر برای حکمرانی موازی وجود چندین سلبریتی با اغراض متفاوت است که با صدور حکم‌های متقابل ممکن است باعث بوجود آمدن بحران در جامعه شوند. فلذا توصیه مهم به سلبریتی‌ها حفظ نظرات شخصی خودشان در مسائل غیرتخصصی و عدم ورود به آن هاست تا اولا از تشنج در جامعه جلوگیری شود و ثانیا شخصیت و مقبولیت آن ها در بین مردم کمرنگ تر نشود.

استفاده از شهرت

استفاده از نفوذ افراد محبوب همیشه در همه دنیا وجود داشته است و قابل قبول است. مردم سخنان یک چهره معروف را بهتر قبول می‌کنند و کلام یک شخص محبوب بلاشک دارای اثر بیشتر است که قطعا این اعتبار می‌تواند یک سوی دیگر هم داشته باشد و آن هم صدور یک فرمان یا بیان یک کلام ناصحیح اجتماعی, فرهنگی یا سیاسی از یک فرد مشهور است .

همانگونه که کلام خوب از فرد مشهور دارای نفوذ بیشتری است، اگر شخص مشهوری کلام ناصحیحی را بگوید قطعا دارای تاثیربر جامعه خواهد بود و حتی اگر ابتدا با مقابله‌ی سنت‌های اجتماعی مواجه شود تکرار این حالت می‌تواند به صورت آرام اثر خود را بر جامعه بگذارد و در واقع کلام ناصحیح با پوشش شهرت بعد از گذشت چند سال تبدیل به فرهنگ مقبول جامعه می‌شود مثل اتفاقاتی که در جامعه امروز ما در برخی از مصادیق نسبت به جامعه چهل سال پیش افتاده است. (صادق پیوسته-۱۳۹۶)

نتیجه‌گیری وپیشنهاد

استفاده از نفوذ افراد محبوب همیشه در همه دنیا وجود داشته است و قابل قبول است. مردم سخنان یک چهره معروف را بهتر قبول می‌کنند و کلام یک شخص محبوب بلاشک دارای اثر بیشتر است که قطعا این اعتبار می‌تواند یک سوی دیگر هم داشته باشد و آن هم صدور یک فرمان یا بیان یک کلام ناصحیح اجتماعی, فرهنگی یا سیاسی از یک فرد مشهور است .

همانگونه که کلام خوب از فرد مشهور دارای نفوذ بیشتری است, اگر شخص مشهوری کلام ناصحیحی را بگوید قطعا دارای تاثیربر جامعه خواهد بود و حتی اگر ابتدا با مقابله‌ی سنت‌های اجتماعی مواجه شود تکرار این حالت می‌تواند به صورت آرام اثر خود را بر جامعه بگذارد و در واقع کلام ناصحیح با پوشش شهرت بعد از گذشت چند سال تبدیل به فرهنگ مقبول جامعه می‌شود مثل اتفاقاتی که در جامعه امروز ما در برخی از مصادیق نسبت به جامعه چهل سال پیش افتاده است.

اما امروز دخالت‌های بیشمار سلبریتی‌ها در موضوع‌های غیر مرتبط با رشته‌های تحصیلی و علوم آن‌ها یکی دیگر از وضعیت نابسامانی است که توسط آن‌ها ایجاد شده است. ارائه نظر در علم سیاست, علوم اجتماعی و مباحث دینی از بارزترین آن هاست. برخی از آن‌ها با استفاده از فضای مجازی به راحتی خود را پشت کرسی سیاست می‌بینند. و شروع به صدور فرمان سیاسی می‌کنند و گاهی خود را جامعه شناس پنداشته و نسخه غیر معقولی برای حل معضلات می‌پیچند و گاهی خود را لایق افتا دانسته و به جای مراجع حکم فقهی ابلاغ می کنند.

قطعا دخالت و سوق دادن مردم به نظرات خودشان در این همه زمینه, خارج از تخصص آن هاست و شاید به نحو ناخواسته‌ای  این سلبریتی‌ها شروع به حکمرانی موازی کرده‌اند که البته چون داب این وجیزه عدم پرداختن به مصادیق است از اعلام مصداق صرف نظر می‌کنیم.

اما این نکته باید برای خود آن‌ها قطعی باشد که پنهان شدن پشت چهره مشهور و بیان فرمآن‌های ناصحیح هرچند جامعه را دچار سرگردانی می‌کند و تعدادی از مردم ممکن است برای مدتی تحت فرمانشان هم باشند اما تکرار این اشتباهات بدون شک شخصیت آن‌ها را دچار تزلزل می‌کند و کلام آن‌ها در صورت ادامه روند غیرحرفه‌ای بی ارزش به شمار خواهد آمد اما متاسفانه تا بلوغ جامعه کامل شود, قطعا صدماتی بر بدنه اجتماع وارد خواهد آمد که بازسازی آن موجبات صرف زمان و هزینه‌هایی ست که این راه غیرعلمی بر ما تحمیل خواهد کرد.

 

منابع

مقاله جامعه شناسی سلبریتی-کری او فریس برگردان فردین علی خواه-۱۳۸۷-صفحه ۱۳
روزنامه اعتماد-تاثیرگذاری سلبریتی ها-حبیب الله اسماعیلی-۲۳مهرماه۹۷
مجله مدلسازی اقتصادی-رفتارمدیران برای حکمرانی خوب- آقای توکلیان- ۱۳۹۷شماره ۴۴-
خبرگذاری شفقنا-اعتمادبه سلبریتی ها –صادق پیوسته-دی ماه۱۳۹۶

نویسنده:‌یعقوب حاجی پور