سایه سنگین تجاری‌سازی‌ها بر بافت تاریخی؛ هویتی که در خطر فراموشی‌ست

کارشناس و متخصص شهرسازی گفت: بافت فرسوده و تاریخی ما، همانند بسیاری از شهرهای دیگر دارای ضعف‌های اساسی هم به لحاظ زیرساختی و کالبدی و هم به لحاظ روبنایی است.

به گزارش میلاد لارستان به نقل از گلشن لارستان، از ۱۲۰ تا ۱۳۰ هکتار بافت ناکارآمد شهری لار، ۲۰ هکتار آن، بافت تاریخی اطراف بازار قیصریه است. از مهم‌ترین ویژگی‌های این بافت، مرکزیت داشتن چه به لحاظ فعالیتی-عملکردی و چه به لحاظ موقعیتی است.

این بافت، طی سال‌ها، دچار فرسایش و تخریب شده به گونه‌ای که امروز با تهدید جدی روبه‌رو است و همین امر سبب نگرانی و دغدغه دوستداران بافت تاریخی شده است.

در همین راستا مهندس «محمدامین گرامی»، کارشناس و متخصص شهرسازی چالش‌ها و راهکارهای مقابله با آن را بیان کرده است.

بافت تاریخی شهر لار حتی از بافت فرسوده لار هم فرسوده‌تر است

«بافت تاریخی شهر لار حتی از بافت فرسوده لار هم فرسوده‌تر است» جمله‌ای است که گرامی در ابتدای صحبت‌هایش مطرح می‌کند در حالی که در نگاه اول به نظر می‌آید که رسیدگی بیشتری به بافت تاریخی باید شده باشد و وضعیت بهتری از بافت فرسوده داشته باشد اما متاسفانه اینگونه نیست.

گرامی می‌گوید: بافت فرسوده و تاریخی ما، همانند بسیاری از شهرهای دیگر دارای ضعف‌های اساسی هم به لحاظ زیرساختی و کالبدی و هم به لحاظ روبنایی است.

به گفته وی سه اتفاق در طول سال‌ها رخ داده که سبب تخریب بافت تاریخی و از دست رفتن آن شده است.

معابر موجود در بافت؛ تهدید یا فرصت‌؟

نخستین اتفاق بدی که برای بافت تاریخی لار رخ داده به دهه ۷۰ بازمی‌گردد. گویا بارندگی شدید در آن دهه سبب جاری شدن سیل و سیلاب در این منطقه شد و در آن زمان مدیریت شهری وقت متوجه شد که راه‌های دسترسی به منازل و ارائه خدمات از طریق خودروهای آتش‌نشانی یا آمبولانس در این منطقه وجود ندارد.

«هرچند دغدغه به‌جا بود اما برای رفع این مسئله، راه را اشتباه رفتند» این صحبتی است که مهندس گرامی مطرح می‌کند و به شرح آنچه رخ داده است، می‌پردازد.

به گفته وی «مدیریت شهری وقت معابری را در بافت تاریخی طراحی کردند که اجرای آنها، مستلزم تخریب بناهایی مهم و تاریخی بود، در واقع راه دسترسی درست کردند اما یک زخم عمیق‌تر در بافت ایجاد شد و آن تخریب بسیاری از بناها و گذرهای ارزشمند و تاریخی بود و عملا با از بین رفتن بسیاری از بناهای ارزشمند هویت تاریخی بافت دچار چالش شد.»

این اتفاق یکی از مسائلی بود که بافت تاریخی ما به این روز افتاده است. هرچند گرامی در ادامه اشاره می‌کند که سال‌ها از آن زمان می‌گذرد و دیگر نمی‌توان بناها یا معابر تاریخی تخریب شده را بازگرداند اما اعتقاد دارد از همین معابر به عنوان فرصت برای پویایی بیشتر بافت تاریخی استفاده شود.

وی می‌گوید: «برای جبران این اتفاق بد، اقدام موثری که می‌توان انجام داد این است که معابر بافت تاریخی را تبدیل به محور پیاده کنیم و آن معابر که روزی تهدید بوده به فرصتی برای استفاده بیشتر مردم از بافت تاریخی تبدیل شود.»

در استان فارس سه هزار هکتار بافت فرسوده وجود دارد که ۱۸۰۰ هکتار آن در شیراز و ۱۲۰ تا ۱۳۰ هکتار آن در شهر لار قرار دارد.

سهم اندکی که بافت تاریخی لار (۲۰ هکتار) از کل مساحت بافت فرسوده یا نارکارآمد شهری دارد ایجاب می‌کند که توجه بیشتری برای حفظ و حراست از آن انجام شود.

سایه سنگین تجاری‌سازی‌ها بر بافت تاریخی؛ هویتی که در خطر فراموشی‌ست

یکی از ویژگی‌های بافت تاریخی شهر لار این است که «از قدیم مرکزیت تجاری – بازرگانی داشته و تاکنون تلاش داشته این ویژگی را حفظ کند» این عبارت را مهندس گرامی مطرح و اشاره می‌کند این مسیر آسیب‌زننده هم بوده است.

وی معتقد است که در بسیاری از شهرها مرکز تجاری به سمت بافت‌های جدید حرکت کرده چنانکه در لار هم در این چند سال اینگونه بوده است اما در بافت تاریخی لار به دلایلی این مرکزیت تجاری به نوعی حفظ شده که هم خوب است و هم بد است.

حفظ پویایی و زنده بودن بافت به دلیل فعالیت‌های تجاری ویژگی مثبت و خوب و تغییر کاربری‌های بدون حساب و ضابطه ویژگی منفی است که گرامی برای این موضوع مطرح می‌کند.

این کارشناس و متخصص شهرسازی می‌گوید: مجموعه مدیریت شهری بدون برنامه و ضابطه مشخص و صرفا برای تامین منفعت کوتاه مدت مالی آن در بافت تاریخی مجوز تغییر کاربری تجاری دادند و این مجوزها سبب شده که توسعه تجاری از کنترل خارج شود.

به گفته گرامی زمانی که تغییر کاربری تجاری در یک نقطه صورت می‌گیرد ملک دارای ارزش افزوده می‌شود و طبیعی است که املاک مجاور به دنبال همین ارزش افزوده باشند و همچون موج‌هایی اثر خودش را بر کل بافت می‌گذارد به گونه‌ای که بدنه همه معابر تجاری و لایه‌های پشتی انباری و نتیجۀ آن خالی شدن بافت از سکنه و بی‌هویت شدن بافت می‌گردد.

انتقاد دیگری که این کارشناس شهرسازی مطرح می‌کند این است که حتی تجاری‌سازی‌های صورت گرفته به لحاظ قرارگیری توده و فضا و الگوی اشغال و نمای آن دقت صورت نگرفته است و به طورکلی منظر تاریخی بافت را دچار چالش‌های اساسی نموده است.

سخت‌گیری شهرداری در دادن مجوز یا تغییر کاربری‌ها نخستین راهکاری است که گرامی مطرح می‌کند و می‌گوید: لازم است شهرداری سختگیرانه‌تر برخورد نماید و با صرف نظر از عوائد پروانه‌های تجاری، نگاه منفعت بلندمدت را جایگزین کوتاه مدت نماید.

وی منکر ظرفیت بافت تاریخی لار در زمینۀ تجاری نمی‌شود اما معتقد است که این ظرفیت باید به گونه‌ای مورد استفاده قرار گیرد که هم منافع مالکان تامین شود و هم فعالیت‌هایی به بافت تزریق شود که به هویت از دست رفته آن کمک کند.

«بیغ‌ها» سازه‌ای خاص در تقسیم آب/ ظرفیتی بالقوه برای رونق گردشگری

در ادامه یکی دیگر از چالش‌های این بافت یعنی پر کردن مسیل‌ها و مسیر روان آبها مطرح شد.

بافت تاریخی لار در طی سال‌ها دچار فرسایش و تخریب شده به گونه‌ای که امروز با تهدید جدی روبه‌رو است و همین امر سبب نگرانی و دغدغه دوستداران بافت تاریخی شده است.

یکی دیگر از اشتباهاتی که در طی سال‌های گذشته در بافت تاریخی لار رخ داده، پر کردن مسیرهای عبور آب بوده است. به گفته گرامی این اشتباه نیز بعد از دهه ۷۰ شکل گرفت به این شیوه که برای ساخت معابر در این نقطه از شهر علاوه بر تخریب بناها بسیاری از مسیرهای عبور آب نیز به بهانه تامین معبر پر شد.

این کارشناس و متخصص شهرسازی می‌گوید: در شهر قدیم مسیرهای عبوری آب را داریم که در زبان محلی بیغ نامیده می‌شود که در مواقع بارندگی شدید جهت کنترل و هدایت سیل و همچنین پر کردن آب انبارها مورد استفاده قرار می‌گرفت.

وی با ذکر مثالی از شهر اصفهان معتقد است که می‌توان از این مسیرها به نفع رونق اقتصادی و گردشگری شهر لار بهره برد. به گفته گرامی در شهر اصفهان به این مسیرها «مادی» می‌گویند، در آنجا این مادی‌ها را بهسازی، ساماندهی و زیباسازی کردند هرچند وی به تفاوت‌های این دو نیز اشاره می‌کند به ویژه اینکه بیغ‌های لار را به جهت مهندسی تقسیم آب خاص‌تر می‌داند.

گرامی معتقد است که با این کار نه تنها فرصت بهره بردن از این مسیرها از دست رفت بلکه خطر بروز سیل در بعضی محلات وجود دارد ضمن اینکه دراز مدت سبب از بین رفتن آب انبارهایی که از این مسیل‌ها تغذیه می‌شدند نیز می‌شود.

هنوز تعدادی از این مسیرها باقی است و از دستکاری مدیریت شهری در امان مانده، گرامی معتقد است که می‌توان با بهسازی و زیباسازی مسیل‌ها از این پتانسیل به عنوان شاهرگ‌های زندگی در محلات بهره برد.

ف ۱۱۰