دریا، راه و اندیشه، ضامن توسعه مناطق جنوب استان فارس

 

ساسانیان باعث رونق راه و جاده شده و در پی آن با ایجاد امنیت، توسعه تجارت را آفریدند. در این رابطه سه عامل اصلی، باعث ایجاد یک جاده معتبر تجاری به نام گور- سیراف گردید.

این سه عامل را می توان نخست آتشکده آذر فرنبغ در کاریان، دوم بندر سیراف در خلیج فارس و سوم شهر گور در فیروزآباد کنونی دانست. مسلما آبادی ها و شهرهای واقع در مسیر راههای اصلی، آباد، پر رونق و مشهور بوده و هستند.

حمیرا کمال می نویسد:«مسیر راه ها و جاده ها به ویژه راه های اصلی یا شاهراه های هر کشور در پیدایش رونق و توسعه شهر و آبادی ها نقش به سزایی داشته و دارد». بررسی آثار تاریخی و هنری اوز- نوشته حمیرا کمال صفحه ۳۲

وی به تاثیر منفی این مهم درخصوص توسعه شهر اوز اشاره می کند و می نویسد: «تاثیر منفی این مهم به طور مثال درخصوص تاریخچه پیدایش و آهنگ رشد و توسعه اوز کاملا مشهود است». همان، صفحه ۳۲

بدیهی است قرار گرفتن شهر و آبادی در مسیر شاهراهها علاوه بر رونق اقتصادی و تجاری مورد توجه سیاحان، مورخان، جغرافی دانان، پژوهشگران و سیاستمداران نیز قرار می گیرند. برای روشن شدن موضوع به بررسی محور «گور- سیراف» بر می گردیم.

کاریان با داشتن جایگاه ویژه مذهبی مهم در آن دوران که محل برافروختن آتش مقدس زرتشیان بوده و این آتشکده یکی از سه آتشکده مقدس و بزرگ دوران ساسانی محسوب می شده و کاریان مبعادگاه عاشقان آتش بوده پادشاهان و مردم برای زیارت از سراسر ایران و دنیا به کاریان می آمده اند. «در متون تاریخی ایران باستان، روایتی چند از ارتباط آتشکده کاریان و انوشیروان پادشاه مشهور عصر ساسانی آمده است». تاریخ مفصل لارستان -تالیف وثوقی و همکاران صفحه ۱۵۵

از سوی دیگر بندر سیراف در خلیج فارس که در متون تاریخی از آن به نام های صیراف، سیراب و بندرخنج یاد شده است و یاقوت حموی از آن به نام شیلاو ذکر کرده است.تاریخ مفصل لارستان تالیف وثوقی و همکاران صفحه ۱۱۵۵

سیراف یکی از بنادر پررونق و معتبر در عصر ساسانیان بوده است. این بندر در آن دوران جمعیتی افزون بر ۳۰۰ هزار نفر داشته و آزادمنشی دینی در سیراف زبانزد خاص و عام بوده است. پیروان مذاهب و ادیان مختلف مانند: زرتشتیان، کلیمیان، بودائیان، مسیحیان و حتی اقوام مختلف همچون رومی، چینی، یونانی و غیره در آن شهر آزادانه زندگی می کرده اند.

سیراف تنها بندر زیبا و تجاری و پررونقی بوده که در خلیج فارس کشور ایران را تزریق می کرده است. این بندر زیبا با حالتی جالب و متفاوت چشم اندازی زیبا داشته است. از یک طرف به دریا و از سوی دیگر به کوه متصل بوده و منازل به صورت پلکانی ساخته شده که هر بیننده ای را مجذوب می ساخته است. امروزه به سیراف، بندر طاهری می گویند. «بندر طاهری در دوره اسلامی، محله ای از سیراف بوده است». فارسنامه ناصری تالیف میزا حسن حسینی فسائی صص ۲۶۱- ۲۶۰

این بندر در دهستان طاهری بخش سیراف شهرستان کنگان استان بوشهر قرار دارد. با توضیحات مختصر درباره کاریان محل استقرار آتشکده آذر فرنبغ و سیراف مهم ترین بندر ورود و خروج ایران در خلیج فارس لازم است به اهمیت شهر گور در فیروزآباد فارس بپردازیم.

در اوائل قرن سوم میلادی اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله پادشاهی ساسانیان شهر گور را در فارس بنیاد نهاد و این شهر به نام «کوره اردشیر خوزه» مشهور شد. گور شهری آباد، اقتصادی و تجاری شد.

بنابراین مسلم است که بین سیراف و گور جاده مهم تجاری ایجاد می شود. شهر گور علاوه بر این که یک شهر تجاری محسوب می شد یک شهر فرهنگی هم بود. چون دارای کتابخانه ای عظیم به نام دارالعلم با ۱۹ هزار جلد کتاب علمی بوده است. گور بعد از اسلام نیز دارای ابهت و سرزندگی بود. بطوری که عضدالدوله دیلمی بیشتر وقت خویش را در این شهر می گذراند و به دستور وی مسجد بزرگ جامع و بیمارستان ساخته شد. فارسنامه ابن بلخی صفحه

این پادشاه نام گور که یک شهر زیبا و دایره ای شکل بود؛ خوش یمن ندانست و آن را به فیروز آباد تغییر داد. اما شهر گور در قرن هشتم هجری به دلائل نامعلوم خالی از سکنه شد و رو به ویرانگی گذاشت و شهر فیروزآباد در سه کیلومتری آن آباد و پر رونق شد. بالاخره اینکه شهر گور در سال ۲۹ هجری قمری و در زمان خلیفه سوم مسلمین به تصرف اسلام درآمد. فارسنامه ناصری تالیف میرزاحسن حسینی فسائی جلد ۱ صفحه ۲۴۰

بهرحال سه نقطه مهم یعنی کاریان، گور و سیراف عامل اصلی ایجاد یک محور ارتباطی تجاری در ایران شدند.

تجار، زائران پژوهشگران و عموم مردم از بندر سیراف به جم، کنار سیاه و گور، کوار و شیراز تردد می کردند. با انشعابات این محور از سمت شرق به مکو، کارزین، جهرم، فسا و از طرفی به کوار و شیراز متصل شده است. با معتبر شدن کاریان جاده سیراف- گور از شمال لارستان کنونی به کاریان می رسیده است.

 

در ایران باستان سه آتشکده مهم وجود داشته است.

۱-آتشکده برزین مهر در خراسان

۲-آذر فرنبغ در کاریان فارس

۳-آذر گشسب در آذربایجان

 

البته هزاران آتشکده نیز در سراسر کشور برپا بوده است. مانند آتشکده محلچه فیشور شهرستان اوز، آتشکده گور، آتشکده فسا، آتشکده های یزد و غیره. مردم برای زیارت آتشکده آذرفرنبغ کاریان و یا موبدان برای بردن آتش مقدس به سایر آتشکده های مختلف از جاده های باستانی کاریان، دارابگرد، کاریان، گور- شیراز و سیراف بهره می بردند.

موبدان کاریان، آتش را از جاده سنگ چین دشت کدو استفاده و در روستای هود در قلعه زیردژ و پس تنب در بخش بیدشهر شهرستان اوز توقف و تقویت آتش می کردند. سپس از روستای گلار و تنگ نارک عبور کرده و در آتشکده محلچه تقویت آتش نموده و به سوی شهر گور رهسپار می شدند.

حمیرا کمال می نویسد:«منزلگاههای جویم، کاریان و خلار در احسن النتقاسیم فی معرفه الاقالیم نام برده شده است که خلار در واقع همان آبادی گلار امروزی می باشد». بررسی آثار تاریخ و هنری اوز تالیف حمیرا کمال صفحه ۳۶

همچنین محمدنور نوری درباره آتشکده می نویسد:«اینجا آتشکده ای بوده است که راههای خنج به لار و خنج به کاریان از طریق تنگ نارک و از کاریان به بنادر و یا لار در این محل تلاقی می نموده اند». خنج دار الاولیای فارس -جلد اول تالیف محمدنور نوری صفحه ۳۱۰

شهر اوز در هیچ مورد در مسیر راههای باستانی قرار نداشته است. بنابراین هیچ نامی از اوز نمی بینیم گرچه می گویند: اوز از تجمع مردم روستاهای اطراف مانند: چدرو، برزگو، تاگزو، تاگارمه، خوشاب و غیره تاسیس شده است. همچنان که نام شهر لار نیز قبل از ۷۴۰ هجری قمری در منزلگاه ها و راههای باستانی دیده نمی شود. برای نخستین بار حمداله مستوفی در کتاب نزهه القلوب به نام لار اشاره می کند. در صفحه ۱۰۱۵ تاریخ مفصل لارستان می خوانیم که «از لارستان یا سرزمین لار، در تاریخ ایران تا قرن هفتم و هشتم هجری ذکری به میان نیامده است.»

با زوال بندر سیراف و اوج گرفتن جزیره کیش مسیرهای تجاری جدیدی بوجود می آید، که مراکز فال، خنج و لار ظاهر می شوند. «رونق گرفتن تدریجی جزیره کیش در سده ششم هجری قمری موجب شد تا مسیری جدید در پس کرانه خلیج فارس شکل گیرد.» دانشنامه آثار تاریخی لارستان کهن تالیف یعقوب کامجو صفحه ۱۰

پس از زوال کیش بالاخره در دوره صفویان شهر بندرعباس به عنوان مهم ترین بندر تجاری ایران محسوب شد و از آن به بعد شهر لار در مسیر بندرعباس – لار- جهرم- شیراز قرار گرفت و روند صعودی را طی کرد.

مقارن با قرن هشتم هجری قمری به دنبال ایجاد تغییرات در راه های کشور، لار جانشین منزلگاه های خنج، فال و هرمز شده. بررسی آثار تاریخی و هنری اوز تالیف حمیرا کمال صص ۳۸-۳۷

خلاصه اینکه راه و جاده اصلی می تواند باعث ترقی و پیشرفت شهرهای مهم مسیر باشد. بطوری که رونق تجاری مسیر بندرعباس – شیراز باعث گردید که شهر لار علاوه بر شهر اقتصادی به عنوان یک شهر مهم دیپلماسی بدر آید و شرکت ها و نمانیدگان کشورهای خارجی در شهر لار اقدام به تاسیس دفاتر تجاری کرده و این موضوع در روند ارتقاء رفتار اجتماعی مردم تاثیرگذار بود.

پس از زوال صفویه بوشهر جانشین بندرعباس گشت و پی آمد آن جاده تجاری بندرعباس – شیراز از طریق لار اهمیت خود را از دست داد. اما خیلی زود به دلیل ویژگی جغرافیایی در دوره زندیه راه بندرلنگه، جناح، بستک، لار- جهرم- شیراز رونق یافته بار دیگر لارستان مقام و منزلت تجاری خود را بدست آورد و باز به دلیل افول بندرلنگه دگر بار بندرعباس به عنوان کریدور جنوب به مرکز در ایران مطرح شد که هم اکنون ادامه دارد.

سخن پایان این که مناطق لارستان، گراش، اوز، خنج، جویم، بنارویه، بیرم، صحرای باغ و غیره در سایه و پشتیبانی دریا، آزاد راه، فرودگاه، راه آهن و از همه مهم تر مردم فهیم و کوشا می توانند پله های ترقی، پیشرفت و توسعه را سریع تر برداشته و جنوب شرقی استان فارس را به حالت ویژه دگرگون و متفاوت بدر آورند. چون این مردم با داشتن این زیرساخت ها و امکانات، هیچگاه منتظر شانس، سرنوشت و قسمت نبوده و باور دارند که با برنامه ریزی، هدف گذاری، اقدام و پیگیری می توانند بهترین زندگی را برای خود رقم بزنند.

البته این خواست مردم منطقه است؛ ولی به تنهائی اثر نمی کند. خواستن باید با برخاستن همراه باشد.

احمد خضری- مدیرمسئول پسین اوز