تحولات سياسي لارستان در عصر قاجاري

لارستان عصر مشروطيت، برآيند تحولات ايران عصر صفوي بوده است، تا پيش از آن لارستان با داشتن امراي مستقل كه چهره آنها كم و بيش در تاريخ مشخص شده است توانست به دليل دور بودن از مراكز ايران و همچنين عدم جاذبه‌هاي اقتصادي، در كنار قدرت‌هاي مركزي ايران به زندگي خود ادامه دهد

در دوره شاه عباس او با تغيير راههاي تجارتي، درصدد كم كردن وابستگي خويش به راههاي سنتي غرب ايران و افزايش بار مبادلات در ناحيه جنوبي و گسترش راههاي تجارتي منتهي به خليج فارس، برآمد در اين راستا در سال ۱۰۱۰هـ.ق لارستان تسخير گرديد.

تسخير لارستان توسط شاه عباس، تأثير بسيار بزرگي بر روند تحولات اقتصادي سياسي اين منطقه بزرگ بر جاي گذاشت. ما اين تحولات را به صورت گذرا بررسي و نتايج آن را نشان خواهيم داد.

وارد شدن لارستان به رقابت هاي استعماري در منطقه خليج فارس، مهاجرت عده بي‌شماري از لارستاني‌ها به خارج از مرزهاي ايران به دليل حمايت از امراي لارستان، ورود قبايل مهاجر «لر» به نواحي جنوب غربي لارستان و قدرت‌گيري اين طوايف در ناحيه گله‌دار مهاجرت سادات از اصفهان به لارستان و استقرار ايشان در مهر و لار سياست مذهبي صفويه درلارستان و اعمال فشار بر اقشار مذهبي غير شيعه باعث قشربندي مذهبي تشيع و تسنن در منطقه لارستان شد كه بعدها اثرات بزرگي را در تحولات اين ناحيه بر جاي گذاشته است.

قدرت‌هاي اجتماعي لارستان نيز بر اثر مهاجرت اقوام ترك كه با سياست‌هاي خاص شاه‌عباس به منطقه آورده شده بودند داراي تغييرات بزرگي گرديد و از اين پس شاهد شكل‌گيري طبقه قدرتمند روحانيت شيعه در لار بوده كه با زعامت سيد محمد زاويه كه از اصفهان به لار مهاجرت كرده بود آغاز گرديده است.

مهمترين تحول در منطقه لارستان پس از صفويه را مي‌توان قرار گرفتن لار بر سر راه تجارتي خليج فارس به اصفهان ذكر كرد كليه راههاي جنوبي چه از طريق بندر لنگه، بستك، لار و يا بندر عباس، لار، شيراز و يا بندرعباس، طارم ، فرگ، شيراز، از حوزه لارستان عبور مي‌كرده‌ است.

وجود تجارتخانه‌هاي هلند و انگليس در لار مويد اهميت تجاري اين شهر در عصر صفويه بوده است. رونق تجاري منطقه، باعث شكل‌گيري بافت جديد شهري در لار و تعمير بازار قيصريه و ميدان بزرگ شهر توسط حاكم دست نشانده شاه عباس كه همانا قنبرعلي بيگ بوده گرديد.

كاروان‌هاي تجاري كه در اين مسير رفت و آمد مي‌كرده‌اند گاه به تعداد چهار هزار شتر و الاغ كالا حمل مي‌كرده‌اند. در بين راه به دستور حكام لار كاروانسراهايي بزرگ و زيبا ساخته شده كه هنوز بسياري از آنها پابرجاست.

بندر كنگ و بندرعباس به عنوان دو بندر مهم لارستان بندرگاه كالاهاي ورودي و خروجي بوده‌اند.

با اين كه هلندي‌ها پايگاه تجارتي بسيار مهمي در كنگ داشته و بيشترين حجم تجارت كالا را بر عهده داشتند اما پرتغالي‌ها نيز حضور خود را در كنگ داشته و بيشترين حجم تجارت كالا را برعهده داشتند اما پرتغالي‌ها نيز حضور خود را در كنگ تقويت نموده‌اند.

در چرخش زماني بين قرن شانزده، هفده ميلادي به دليل ضعف داخلي ايران بزرگ، اعرام قواسم به مرزهاي ساحلي لارستان حملاتي انجام دادند كه باعث اغتشاش درمنطقه گرديد.

براساس گفته پرايد فيدالگو حاكم لار تسط كامل خود را بر بندرعباس، بندر كنگ حفظ كرده و با تمام قدرت در منطقه حضور داشته است.

عليرغم برخوردهاي متقابل بين دزدان دريايي عرب و بلوچ در منطقه، لارستان مقاومت بيشتري از اصفهان و شيراز عليه مهاجمان افغان از خود نشان داد.

اما به هر حال افاغنه توانستند شهر را تصرف كرده و امام قلي خان شاملو را كه از طرف طهماسب ميرزا حاكم لارستان شده بود بر جاي خويش ابقاء نمايند.

لارستان تا مدتي زير نفوذ افغانان قرار گرفت و در سال ۱۱۳۷ هـ.ق حكومت آنجا به خداد اد خان و حكومت بندرعباس را به باروخان افغان دادند

مقاومت اهالي لار به رهبري سيدمحمد مسيح روحاني شيعي كه از اصفهان به لار آورده شده بود با تبعيد و سپس قتل نام برده در محل شاه علمدار به اتمام رسيد و افغانان تسلط كامل خود را بر منطقه به دست آوردند.

با ظهور نابغه نظامي ايران نادرقلي و حملات پي در پي او به نيروهاي افغاني، اشرف به شيراز و از آنجا به لارستان گريخت.

در اين اهالي لار فرمانده نظامي قلعه را كشته و سپاهيان اشرف افغان كه به فرماندهي برادرش در اطراف شهر خيمه زده بودند، يورش برده، آنها را شكست داده و برادر اشرف نيز در اين جنگ كشته شد.

دوره افشاري در لارستان مقارن با شورش‌هاي محلي محمدخان بلوچ و بقاياي ايلغار افغاني و شيخ احمد مدني از بخش اوز لار بوده است.

محمدخان بلوچ از سرداران مشهور صفوي كه در نهايت بر اثر برآورد غلط خويش به جنگ با نادرقلي كشيده شد و سپس در حال شكست، به طرف لارستان گريخت از طرف شيخ احمد مدني رهبر اهل تسنن منطقه مورد حمايت قرار گرفت.

او كه قبلاً نيز در سال ۱۱۴۶ هـ.ق براي سركوبي غني خان حاكم جهرم و ميرزا باقر كلانتر و ولي محمدخان بيگدلي والي لارستان به منطقه آمده بود، آشنايي كامل با قدرت‌هاي محلي داشته است. اتحاد مذهبي – سياسي محمدخان بلوچ و شيخ احمد مدني و همچنين شيخ جباره كنگاني با لشكركشي تهماسب قلي و دستگيري و اعدام رهبران شورش نام برده در سال ۱۱۴۷هـ.ق به پايان رسيد.

حمله افغان‌ها به ايران، ظهور نادر به عنوان نابغه نظامي عصر و حملات تهماست قلي به منطقه جنوب، قتل عام منطقه و ظهور محمد خان بلوچ و همچنين شورش‌هاي مردم لار عليه دست نشاندگان حكومت مركزي، همه و همه باعث شكل‌گيري نوعي جناح بندي سياسي – مذهبي د ر لارستان گرديد كه يك سوي آن تداوم اختلافات منطقه و سوي ديگر آن كساد بازار تجارت و افول جاده‌هاي تجاري منتهي به لارستان بود. اين اثرات تخريبي به هر روي بعدها در دوره مشروطيت رخ نموده و تأثير بسزايي بر نوع حركت مردم داشته است.

منبع: لارستان و جنبش مشروطيت – دكتر محمدباقر وثوقي