طبیب خاص ناصرالدین شاه،‌ نماینده لارستان در دوره ی نهم مجلس شورای ملی

وی به سبب توفیق در معالجۀ بیماری بواسیر ناصرالدین شاه، در زمرۀ پزشکان خاص وی جای گرفت. هنگامی که به امر شاه به مداوای امین السلطان، صدراعظم وقت می¬پرداخت با او عهد مودت بست و طبیب مخصوص و ملازم صدراعظم گردید…..

شیخ محمد خان احیاء الملک در سال ۱۲۴۳ه.ش در تهران به دنیا آمد. پدر وی،  علینقی زرگرباشی ملقب به  صنیع الممالک فرزند ابوطالب زرگر اصفهانی در سال ۱۲۵۸ه.ق متولد شد. علینقی زرگرباشی در اوایل عمر از محصلین و طلاب و از شاگردان حاج شیخ عبدالنبی مجتهد نوری بوده و علوم قدیمه را خوب می دانسته است. در اواخر سلطنت ناصرالدین شاه، قسمتی از امور زرگری دولت به او محول شد و بعد ملقب به زرگرباشی و صنیع الممالک گردید.

در زمان سلطنت مظفرالدین شاه تمام کارهای صندوق خانه که مربوط به جواهر و زرگری بود به او محول شد. صنیع الممالک در سال ۱۳۳۳ه.ق تهران در گذشت. شیخ محمدخان احیاء الملک  تحصیلات مقدماتی را در تهران به اتمام رسانید  و فقه و اصول و حکمت الهی ( فلسفه ) و حکنت طبیعی ( طب قدیم ) را نزد استادان وقت فرار گرفت. سپس به دارالفنون راه یافت  و در شعبۀ طب به تحصیل مشغول گردید. در دورۀ تحصیل در دارالفنون، پانزده تومان مقرری برای وی تعیین و نشان نقره به او اعطاء شد. پس از گذراندن تحصیلات در دارالفنون، برای تحصیل طب به پاریس رفت و در رشتۀ پزشکی به ادامۀ تحصیل پرداخت و بعد از گذراندن دوره¬ای زیر نظر کالزوسکی و پرفسور آبادی، در چشم پزشکی تخصص گرفت و  رسالۀ خود را در آن رشته نوشت.

دکتر شیخ در سال ۱۲۶۹ه.ش/۱۳۱۷ه.ق به ایران بازگشت و به سبب توفیق در معالجۀ بیماری بواسیر ناصرالدین شاه، در زمرۀ پزشکان خاص وی جای گرفت. هنگامی که به امر شاه به مداوای امین السلطان، صدراعظم وقت می¬پرداخت با او عهد مودت بست و طبیب مخصوص و ملازم صدراعظم گردید. بدین ترتیب وی به سیاست پیشگان پیوند خورد و پا به عرصۀ سیاست نهاد. در سال ۱۲۷۶ که امین السطان از صدارت معزول و به قم تبعید شد، شیخ محمد خان نیز با او به قم رفت و بعد از اینکه امین السلطان دوباره به صدارت رسید شیخ محمد نیز در ردیف اطبای مشهور همایون درآمد و به تقاضای صدراعظم و موافقت شاه، ملقب به احیاء الملک گردید. وی در  این دوران ضمن کار طبابت، عهده دار تدریس طب در دارالفنون نیز شد.

احیاء الملک در سال ۱۲۸۴، از سوی وزیر علوم و معارف وقت به معاونت جورج فرانسوی، استاد طب دارالفنون برگزیده شد تا تقریرات او را برای دانشجویان شرح و ترجمه کند. اندکی بعد در همان سال، احیاء الملک به فرمان عین الدوله، صدراعظم وقت، با آنکه به قول ملک زاده این طبیب نه آمادگی شنیدن سخنان جدید را داشت و نه از امور و مسائل سیاسی سردر می¬آورد، دستگیر و به اروپا تبعید شد. احیاء الملک به روشنی سبب تبعیدش را نمی¬دانست. اما دوستی و نزدیکی او با امین السلطان  سبب محکومیت او به تبعید بوده است.

پس از بازگشت از تبعید، علی قلی خان سردار اسعد بختیاری او را پزشک خود خواند و در سال ۱۲۹۱ با او به سفر فرنگ رفت. در این دوران، احیاء الملک پیوسته با رجال و شخصیت¬های سیاسی معاشرت داشت و در دارالفنون، تاریخ طبیعی درس می¬داد. پس از مرگ علی قلی خان بختیاری، احیاء الملک از نزدیکان پسر او، جعفرقلی خان امیر بهادر شد و تا پایان حیات سیاسی او، همواره در سفر و حضر، طبیب مخصوص و ندیم و مشاور او بوده است.  دکتر شیخ  در بهمن ۱۳۰۴، پس از آنکه چند ماهی در سمت کفالت صحیۀ  ( بهداری ) کل کشور قرار داشت، از مقام خود استعفا کرد و در اسفند همان سال به عنوان پزشک با وزارت پست و تلگراف  که جعفر قلی اسعد بختیاری تصدی آن را به عهده داشت قرارداد یک ساله به امضاء رسانید و در سال ۱۳۰۶، همراه با خان بختیاری سفری به آلمان رفت. نزدیکی او با جعفرقلی خان بختیاری، که نفوذ و قدرت سیاسی وی پیوسته افزون تر می¬شد، سبب آشنایی بیشتر دکتر شیخ با دولت مردان  و دربار شد و در چندین سفر داخلی رضا شاه، احیاء الملک به همراه خان بختیاری در التزام رضاشاه بود. احیاء الملک در سال ۱۳۰۹ در دور¬ه¬ی هشتم مجلس شورای ملی با کسب ۸۴۳۰ رأی از مجموع ۱۰۱۱۱ رأی از سیرجان به نمایندگی مجلس شورای ملی انتخاب گردید. در دوران نمایندگی مطب وی دایر بود و هیچ گاه از بیماران خود پولی بابت معاینه دریافت نمی¬کرد.

انتخابات دوره¬ی نهم مجلس شورای ملی در لارستان و نمایندگی دکتر شیخ

با اعلام وزارت کشور مبنی بر شروع انتخابات دوره نهم مجلس شورای ملی، در  روز سه شنبه ششم اسفند ۱۳۱۱ مطابق قانون انتخابات از طرف حکومت لارستان، از بیست و چهار نفر از طبقات شش گانه علماء، اعیان، ملاکین، تجار، اصناف و زارعین و دوازده نفر از معتمدین محل، جهت تشکیل انجمن نظارت و انتخاب اعضاء اصلی و فرعی انجمن نظارت بر انتخابات دعوت به عمل آمد. در همین روز مدعوین در باغ نشاط شهرلار، تشکیل جلسه داده  و انجمن اصلی نظارت بر انتخابات را تشکیل دادند. همچنین شعب فرعی نیز در سایر بخش¬های لارستان تشکیل گردید. از تاریخ ۱۵ فروردین تا ۲۴ فروردین ۱۳۱۲ زمان اخذ رأی  در این بخش¬ها تعیین گردید. از تاریخ ۲۶ فروردین شمارش آراء در محل انجمن شروع و نهایتاً در  ۶ اردیبهشت ۱۳۱۲ به پایان رسید و در نتیجه از ۱۲۸۵۵ رأی مأخوذه، دکتر شیخ محمدخان  احیاء الملک با اکثریت ۹۴۳۴ رأی از بین بیست و سه نامزد انتخابات، به سمت نمایندگی دوره نهم مجلس شورای ملی انتخاب شدند. پس از تأسیس فرماسونری در ایران، دکتر شیخ، در لژ بیداری ایران عضویت یافت و نشان¬های مختلفی از دولت فرانسه دریافت کرد. دکتر شیخ  سرانجام در بهار ۱۳۱۷ درگذشت و در امامزاده عبدالله شهر ری به خاک سپرده شد. از وی کتابی به نام طب الناظرین به یادگار مانده است.

گردآوری: رسول احمدلو