لزوم کاربرد سیستم GIS در مدیریت،برنامه‌ریزی و طراحی‌شهری لارستان(2)

در یادداشت قبلی مطالبی در خصوص معرفی GIS‌ و اهمیت آن در توسعه شهری بیان شد. در ادامه و در این یادداشت کاربردهای سیستم اطلاعات جغرافیایی را در حوزه های مختلف شهری مورد توجه قرار داده و سپس فعالیت های صورت گرفته در کشور و شهرداری ها و لزوم توجه شورای شهر و شهرداری لار به این موضوع را مورد بررسی قرار خواهیم داد:

 

سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) به واسطه قابلیت‌های بسیار خود می‌تواند در زمینه‌های مختلف مطالعات شهری و هرگونه برنامه‌ریزی، طراحی و مدیریت شهری به کار گرفته شود. مهمترین محورها و بخش‌هایی که می‌توان در آن‌ها از قابلیت‌های GIS بهره برد عبارتند از:

• ضوابط ومقررات ساختمان:   بازدید از ساختمان، اطلاعات پیرامون مجوز ساخت، ارائه پروانه کار، تحلیل موارد بازدید، اجرای مقررات، بازسازی مناطق، پردازش مجوزها، منطقه‌بندی وضعیت مسکن، پیگیری مجوزها، نقشه کشی موضوعی، کیفیت مسکن، شناسایی متخلفین مقررات ساختمان، توازن در حجم کار مامورین بازدید و …

• مدیریت ساختمان و بنا: طراحی و بازسازی ساختمان‌ها، صدور مجوز ساخت، حفظ بنا، تحلیل مکانی ساختمان‌ها، تحلیل ساخت و سازهای پیشنهادی، تهیه سیستم املاک و مستغلات (LIS) و …

• فنی- مهندسی: نقشه‌برداری زمین، نقشه‌کشی کارتوگرافیک، بهنگام سازی نقشه ، ممیزی املاک، خیابان‌کشی، طراحی زیرساخت‌ها، روشنائی معابر، نگهداری شبکه‌ها، صورت برداری معابر، بررسی راه‌حل‌های پروژه‌های عمرانی، مکان یابی زیرساخت‌هایی که در اولویت هستند، شناسائی محدودیت‌های زمین‌ها، اطلاعات توصیفی زمین، صورت‌برداری عوارض فیزیکی و …

• حفاظت از میراث تاریخی- فرهنگی: برنامه‌ریزی اوقات فراغت و مراسم خاص، تعیین مسیرهای خوش منظر، تجزیه و تحلیل و نمایش سه بعدی اشیاء، اماکن و ابنیه تاریخی، تهیه مدل سه بعدی واقع‌گرایی مجازی آثار باستانی با استفاده از تلفیق اسکنرهای لیزری و تصاویر برد کوتاه، طراحی و ایجاد موزه‌های مجازی، مدیریت آثار تاریخی و میراث فرهنگی تحت وب و سیستم های همراه و …

• برنامه ریزی توریسم و گردشگری: گسترش امکانات و خدمات گردشگری و توریسم با استفاده از (GIS) و اتصال آن به ابزارهای چند رسانه‌ای تحت وب، دسترسی و بکارگیری اطلاعات گردشگری بر روی سیستم‌های همراه با امکان تعیین موقعیت کاربر در نقشه، مشخص نمودن میسرهای تفریحی و گردشگری در طبیعت و نیز بافت‌های شهری با استفاده از شاخص‌هایی چون دید و منظر، وجود آثار تاریخی، شیب مناسب و …

• برنامه‌ریزی کاربری اراضی : تحلیل گرافیکی و مدلسازی کاربری زمین، نظارت بر پروژه‌ها، مکان‌یابی مراکز خدماتی و کاربری اراضی همچون مدارس، مراکز خرید، فرهنگی و …، تحليل مرزهای مناطق از طریق تشخیص، ارزیابی و مطالعه تغییرات زمانی اراضی و نواحی شهری، بررسی روند توسعه شهرها و تهیه نقشه‌ها و مدل‌های رشد شهری، تحلیل مشکلات، پیش‌بینی و برنامه‌ریزی کاربری‌ها، ارائه و پردازش اطلاعات شهرها بر روی اینترنت و سیستم‌های همراه و …

• کنترل و نقشه‌کشی کاربری زمین : نقشه کشی و ارزیابی موضوعی، مدیریت توسعه زمین، نقشه‌کشی توپوگرافی و کاداستر، نقشه‌کشی موضوعی و آماری، تهیه برنامه جامع، کنترل رشد، تحلیل روزانه کاربری زمین، ارزیابی و کنترل فروش املاک، تحلیل و کنترل ارزش ساختمان، کنترل واحدهای مسکونی و …

• برنامه‌ریزی ، آموزشی، خدمات بهداشتی- درمانی، خدمات و تأسیسات تفریحی : تحلیل توزیع بیماران در مناطق، کنترل حیوانات، برنامه‌ریزی تأسیسات و امکانات پزشکی، الگوی شیوع بیماری‌ها، نظارت بر کیفیت آب، نحوه توزیع پرستاران بهداشت عمومی،‌مدارس،‌ دانشگاه ها،‌ مراکز علمی،‌ پارکها و فضاهای سبز …

• مقررات تجاری: صدور پروانه تجاری، توزیع مجوزهای ساختمان، ارسال مرسولات پستی، تبلیغات تجاری و …

• برنامه‌ریزی محیط زیست و منابع طبیعی: تهیه، ارزیابی و مدیریت نقشه های کاربری اراضی و پوشش زمین، طبقه‌بندی خاک و پوشش گیاهی، تشخيص و بررسی تغییرات طبیعی و مصنوعی ایجاد شده در طبیعت و …

• آمادگی در مقابل پدیده های غیرمترقبه و بحث پدافند غیرعامل  بررسی، مدیریت و مدل‌سازی حوادث و اتفاقات ناشی از بروز بلایای طبیعی به منظور پیشگیری و یا کاهش اثرات حادثه، ایجاد زیرساخت‌های داده‌های مکانی (SDI) در مدیریت بحران، برنامه ریزی برای آمادگی در مقابل پدیده‌های غیرمترقبه، تهیه نقشه از مواد خطرناک، گزارش صدمات، مدیریت ریسک، کنترل سیل، تعیین و تحلیل مناطق خطرآفرین، تهیه برنامه تخلیه مترو و نجات مسافران، ارزیابی و تعیین مسیرهای تخلیه، بررسی وضعیت نشت مواد شیمیائی، ارزیابی ریسک، برنامه‌ریزی شیوه‌های حمل و نقل مواد خطرناک، مانیتورینگ و آنالیز میزان تخریب با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای، هوایی و نقشه‌های قبل و بعد از حادثه، ارزیابی مناطق سیل خیز، خطوط گسل، شناسایی منابع آلودگی و …

• ساماندهی خدمات ایمنی : مکان‌یابی دفن مواد زباله خطرناک، پروانه نگهداری حیوانات خانگی، تعیین مکان استقرار افراد با محدودیت‌های جسمی، ارزیابی و تعیین سیستم تلفن‌های اضطراری، خدمات اضطراری، مدیریت مواد اضطراری، مطالعه آلودگی، مدیریت تأسیسات، مسیریابی جمع آوری، حمل و انباشت و دفع زباله و …

• خدمات نظامی، انتظامی و امنیتی: تهیه نقشه‌های ماهواره‌ای هوشمند، پردازش و آنالیز تصاویر ثابت و متحرک، ردیابی و تشخیص اهداف با تلفیق اطلاعات سنجنده‌های متفاوت، شبیه‌سازی سه بعدی پرواز، تحلیل شاخص‌های اجتماعی، تحلیل جرائم و جنایات، ارسال نیرو، تحلیل الگوی جنایت، عملیات روزمره و تحلیل‌های خاص، برنامه‌ریزی استراتژیک، برنامه ریزی تاکتیکی، بازرسی و کنترل، خدمات فنی، تحلیل اجرای قوانین، ارسال نیرو به کمک سیستم‌های کامپیوتری، آمار دستگیری و مجرمین، اطلاعات تصادف و تخلفات رانندگی، تحلیل زمان واکنش مرکز ارسال نیرو، تحلیل گزارش جنایات، تحلیل منابع، تهیه نقشه آمار جنایات و …
• برنامه‌ریزی و طراحی حمل‌و‌نقل و راه و ترابری : طراحی جاده‌ها و شبکه‌های ارتباطی، نگهداری و تعمیرات معابر و صورت برداری از معابر، برنامه‌ریزی حمل‌و نقل، تعیین مسیرها، تحلیل سوانح رانندگی، امکانات پارکینگ، شمارش ترافیک، هماهنگی ترافیک، مدیریت ترافیک فرودگاه، ارائه مجوزهای مرتبط با معابر، تعیین ویژگی‌های معابر، مشارکت در ایاب و ذهاب، تحلیل نگهداری جاده‌ها، جمع‌آوری اطلاعات ترافیکی، حجم تقاضای ترافیک، تولید نقشه در حین رانندگی، جاده سازی، موارد کند کننده ترافیک، برنامه‌ریزی مسیر اتوبوس‌ها، برنامه‌ریزی و تحلیل مترو، پیش‌بینی حجم مسافر، طراحی و برنامه‌ریزی سیستم‌های خودکار، طراحی ریل‌ها، مدیریت تأسیسات، نقشه کشی موضوعی، زمان‌بندی عملیات، مدیریت توزیع ترافیک، مدیریت جریان کالا و مسافرین با استفاده از اینترنت و …

• برنامه‌ریزی و طراحی تاسیسات و تجهزات زیربنایی :‌ مدیریت آب، فاضلاب، برق، مکان‌یابی پارکومترها، تحلیل فشار ترانسفورمرها، صورت‌برداری شبکه‌ها، تحلیل عرضه و تقاضای آب، مدلسازی جریان فاضلاب، مطالعه شبکه ارتباطات، ساخت، عملیات، نگهداری و توزیع، مدیریت مواد جدید، تأسیسات توزیع گاز، تصفیه آب هرز، مکان‌یابی خطوط آب، تحلیل تأسیسات، مدیریت طرح‌های عمرانی، مسیریابی خطوط برق، مدل‌سازی شبکه برق و آب، شرایط شبکه ها در تفکیکی‌های جدید، مکان تیرهای برق، مطالعات مکان یابی فاضلاب، مدیریت، نگهداری و بهبود سیستم جمع آوری آب‌های سطحی و سیلاب‌ها، اطلاعات قطع آب، تعمیرات و بستن معابر، مراکز توزیع و مدیریت حجم فشار، تحلیل جریان و فشار گاز، مطالعات حجم تقاضا و ولتاژ، جایگیری کانال‌ها، پیش‌بینی حجم تقاضا در منطقه، تعیین مسیر کنتور خوانی و …

• برنامه‌ریزی مخابرات و شبکه‌های وابسته : طراحی و اجرای شبکه‌های مخابراتی، مدل‌سازی و شبیه‌سازی توزیع شبکه، طراحی فرکانس و آنالیز پوشش شبکه، مکان‌یابی بهینه و ارائه تحلیل‌های مکان در سطح کلان، بکارگیری فناوری‌های نوین ارتباطی توام با فناوری اطلاعات مکانی در راستای طراحی و پیاده سازی سیستم های موقعیت مکان مبنا ( Location based System) و سیستم‌های اطلاعات مکانی همراه ( Mobile GIS) و …

• برنامه‌ریزی توسعه اقتصادی : ارائه خدمات اطلاعاتی، ارزیابی اثرات تجارت‌های جدید، امکان سنجی، تحلیل‌های هزینه و فایده برنامه‌های استراتژیک، تحلیل اثرات بودجه سالانه، بررسی فرصت‌های خرید و فروش املاک بزرگ، عمران، ساخت و ساز، تحلیل عرضه و تقاضای املاک، صورت‌برداری زمین‌های خالی، ارزیابی منابع طبیعی، مدیریت محیط زیست، تحلیل محیط زیست، نظارت بر محیط زیست، مدیریت منابع، صورت برداری از منابع، کاربری و پوشش زمین، اجرای مقررات زیست محیطی، مکان یابی و کشف معادن، تحلیل خاک، بوم‌شناسی، اطلاعات زیست محیطی، ارزیابی و تحلیل اطلاعات بارش و دما، تحلیل کشاورزی، اثرات خاک، اثرات معادن، ارزیابی فرسودگی خاک، ارزیابی محصولات کشاورزی، عوارض طبیعی، آب شناسی، مدیریت مسیر رودخانه و …

• تحلیل جمعیتی : تحلیل اطلاعات آمار سرشماری، تراکم جمعیت و تحلیل اطلاعات جمعیتی- اجتماعی، پیش‌بینی رشد جمعیت، شناسایی سنخ‌های اجتماعی- فرهنگی و …

 

در این میان اما بررسی بانک اطلاعات شهری و فعالیت‌های انجام شده شهرداری‌های کشور در حوزه سیستم اطلاعات مکانی و جغرافیایی، نشانگر آن است که در حال حاضر عدم وجود یک برنامه جامع و همگن جهت پیاده سازی GIS، موجب ایجاد فضایی گسسته و پراکنده از منظر بانک اطلاعات و به کارگیری و پیاده سازی این سیستم در شهرداری‌های کشور شده است. به‌منظور حل این مشکل  کارگروه تخصصی GIS با هدف تدوین یک برنامه مدون  و یکپارچه در شهرداری‌های کشور ، در محل سازمان شهرداریها و دهیاریهای کشور تشکیل شده است.

 

الزامات قانونی ایجاد زیرساخت‌ ملی داده‌های مکانی (NSDI) در سطوح ملی تا محلی در ماده ۴۶ برنامه پنجم توسعه بند «ه» و ماده ۵۵ برنامه پنجم توسعه بند «و» ، همچنین ماده ۲۶ ضوابط فنی اجرایی توسعه دولت الکترونیک دیده شده و به این منظور نقشه راهی برای کارگروه تخصصی GIS ترسیم شده و دستورالعمل پیاده‌سازی سیستم‌های اطلاعات مکانی (جغرافیایی) در شهرداری‌های کشور تهیه و در اختیار شهرداری‌ها قرار گرفته است. جهت آماده سازی این سیستم نیز فلوچارتی به شهرداری‌ها پیشنهاد شده است:

 

 

 

در این بین شهر لار و مجموعه مدیریت شهری لار نیز از این قاعده مستثنی نبوده و نباید خود را از این سیستم بی‌بهره سازد. شهر تاریخی- فرهنگی لار به عنوان یکی از شهرهای مهم و تأثیرگذار جنوب کشور و استان فارس در مجموعه مدیریت و برنامه‌ریزی‌های خود با چالش‌های بسیاری در حوزه‌های مختلف مواجه است. با توجه به پتانسیل‌ها و ظرفیت‌های بزرگ پیشرفت و توسعه در شهر لار، ضرورت تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری جامع بر مبنای تحلیل‌های یکپارچه بسیار محسوس است. چه اینکه در برهه‌های اخیر تصمیمات و مداخلات مقطعی، موضعی و بدون درنظرگیری جوانب مختلف امر، صدمات زیادی را بر پیکره شهر لار وارد کرده است، که اگر اینگونه نبود امروز شاهد حجم مشکلات فراوان در حوزه‌های مختلف توزیع کاربری‌ها و فعالیت‌ها، ترافیک، حمل و نقل عمومی، اماکن تفریحی- گردشگری، بافت‌های فرسوده و تاریخی و … نبودیم. همه این‌ها توجه بیش از پیش مسئولین محترم به بهره‌گیری از چنین سیستم‌هایی را می‌طلبد.

 

آنچه که از شواهد برمی‌آید آن است که در راستای تشکیل و استقرار سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) در شهر لار هنوز اقدام جدی صورت نگرفته و به برخی اقدامات اولیه و سطحی بسنده شده است. لازم است نهادی در مجموعه مدیریت شهری لار تشکیل شود و در آن افراد متخصص در این حوزه، با دراختیار گرفتن سخت‌افزار و نرم‌افزار کارا و داده‌ها و اطلاعات به روز که نو به نو روزآمد می‌گردد، تحلیل‌ها و ارزیابی‌هایی جامع و مانع از حوزه‌های مختلف شهری به مدیران ارائه کنند و مدیران نیز در هرگونه فرآیند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری به این تحلیل‌ها و ارزیابی‌ها مراجعه نمایند و اقدامات و تصمیمات خود را بر مبنای خروجی‌های منطقی و علمی استوار نمایند تا توسعه شهری متوازن و یکپارچه شکل گیرد.

در این بین مجموعه‌های شورای اسلامی شهر و شهرداری به جهت ماهیت عملکرد و نقششان در شهر، مهمترین ارکان تشکیل چنین سیستمی هستند و لذا پیشنهاد مؤکد می‌گردد از جمله اقدامات عاجل شهرداری و شورای شهر لار تشکیل و استقرار کامل و درست این سیستم و اجزاء فرعی و اصلی آن باشد.

تشکیل و استقرار این سیستم هم به تصمیماتی کامل‌تر و همه‌جانبه‌تر خواهد انجامید و هم سبب تسریع در امور شهری و رفع مشکلات شهروندان خواهد شد.

 

نگارنده:‌ رامین خورسند. دانشجو دکتری شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران