مردم چگونه منطقه نماینده خوب را به روش AHP‌ انتخاب کنند؟

در پایان یک ترم دانشگاهی، دانشگاه در قالب یک فرم نظرسنجی از دانشجویان، «کیفیت عملکرد» یک استاد را ارزیابی می کند تا ببیند این استاد به درد ادامه همکاری با دانشگاه می خورد یا نه. این نظرسنجی بر اساس نمره دهی دانشجویان به تعدادی «شاخص استاد خوب» انجام می پذیرد. مثلا برای دانشگاه: نظم کلاسی، شیوه تدریس، اخلاق مداری، تسلط بر مباحث، آشنائی با متودهای جدید تدریس و… اهمیت دارد. پس سوالاتی بر همین اساس تنظیم می کند و از دانشجویان می خواهد تا به استادشان از صفر تا بیست نمره بدهند. در نهایت، نمرات هر استاد در هر شاخص معلوم می شود و نمره میانگین او نیز، تعیین کننده نمره نهایی خواهد بود که از آن کلاس کسب کرده است.

می دانیم که «استاد خوب» یک امر کیفی (چگونگی) است و لذا برای اینکه امکان مقایسه فراهم شود، لازم است تبدیل به یک مقوله کمی (مقداری) شود. این کار دو مزیت دارد: اولا می توان بهترین اساتید را از مقایسه میان نمرات کل، تعیین کرد. در ثانی، ممکن است یک استاد، نمره قابل قبولی گرفته باشد (مثلا ۱۷) ؛ اما وی در همه شاخصها عالی بوده و در یک شاخص ضعیف باشد. با این روش می توان به او نقطه ضعفش را اعلام کرد تا از آن به بعد با رفع نقص، به نمره عالی برسد و عملکرد خودش، دانشگاهش و دانشجویانش ارتقا یابد. این نحوه ارزیابی، بر پایه یک روش علمی است که مبتنی بر سلسله مراتبی کردن گزینه ها می باشد. (روش AHP)

 

به عنوان مثال دیگر  در شهرسازی وقتی قرار باشد از میان ۷ زمین، «بهترین گزینه» را برای تبدیل شدن به فرودگاه انتخاب نمود، (در بیانی کاملا ساده شده) تعدادی شاخص برای یک «فرودگاه خوب» بر اساس منابع علمی تعیین می گردد. مثلا جهت وزش باد، وسعت زمین، راهها و دسترسیها، مسائل زمین شناسی و توپوگرافی، مسائل پدافند غیرعامل و… . آنگاه با نمره دادن به هر شاخص و تعیین میانگین، بهترین زمین مشخص می شود.

 

یا مثلا در تعیین یک مرکز دهستان از میان چند روستای مهم آن پهنه، از روشی مشابه و بر اساس شاخصهای امکانات و موقعیت استفاده می شود.  همچنین، در تعیین یک مرکز استان از میان چند گزینه مدعی هم، می توان از چنین روشهایی استفاده کرد!

به نظر می رسد که در تعیین بسیاری از اتفاقات حواشی ما، انتخابها بر اساس اصول و شاخصها صورت می پذیرد.  پس ما هم می توانیم در انتخاب نمایندگانمان از یک روش علمی بهره ببریم. یعنی برای انتخاب یک «نماینده خوب» شاخصهایی تعیین کنیم. این شاخصها را بهتر است از «منابع علمی» و یا «آگاهان اجتماع» یا «نمایندگان ادوار گذشته» بدست آوریم. سپس با نمره دادن به هر شاخص و تجمیع نمرات، نمره هر کاندیدا را معلوم کنیم و در نهایت، با مقایسه نمرات، بهترین گزینه را انتخاب کنیم.

البته این کار قواعدی دارد و مثلا ممکن است برای ما یک شاخص از دیگر شاخصها خیلی مهمتر باشد و نیاز به این باشد که ضریب اهمیت متفاوتی برایش قائل باشیم. انشاالله در نزدیکی انتخابات، در خصوص قواعد کار و شاخصهای احتمالی نماینده خوب مطلبی را منتشر خواهم کرد.

این کار باعث می شود که:

۱)  از حب و بغضها و تعصبات جلوگیری شود.

۲)  به یک فرد فقط بخاطر قوی بودن در یک شاخص، اعتماد نکنیم. مثلا آنچه در این چهل سال انتخاب به ما لطمه زده، تکیه بیش از حد بر تعصبات جناحی بوده است. به اتکاء اینکه فلانی از فلان جناح حمایت شده، بدون توجه به توانمندیهای فردی او، پای صندوقهای رای رفته ایم. این مثل آن است که یک دانشجو فقط بخاطر اینکه فلان استاد سر کلاس جوک می گوید و ما را می خنداند و خوش می گذرد، غافل از آموزشهایی که وظیفه یک استاد است، از روی حب و علاقه غیر منطقی، او را بهترین بنامد و بی توجه به سایر شاخصها، به او نمره بالا بدهد. نتیجه اش این است که شاید مدتی خوش بگذرد، اما وقتی فارغ التحصیل شدی، بی سوادی و از بقیه هم رشته ای های خودت، عقب مانده ای. آن وقت اگر گفتی استادم خوب نبود، یکی آنطرف میزند پشت شانه ات و می گوید خودت او را خواستی و انتخابش کردی تا بماند و با او ادامه دهی!

۳)  می توان نقاط ضعف فرد منتخب را مشخص کرد تا عملکردش را تصحیح کند.

۴)  ادای صحیح وظیفه است و موجب می شود برای نمره دادن به شاخصها، درباره کاندیداها تحقیق بیشتری کنیم. گاهی دیده می شود که رای دادنها بدون شناخت کل کاندیداها و فقط با شنیدن سخنرانی دو سه نفر از آنها انجام می شود.

۵)وجدانمان راحت است که از میان کاندیداها، بهترین را برگزیده ایم؛ حتی اگر عملکردش قوی نباشد. او بهترین فرد در زمان خودش بوده است.

 

در بعضی کلاسها، دانشجویان پر طرفدار، بر اساس منفعت طلبی فردی، به استادی نمره بالا می دهند و بقیه را هم به این کار ترغیب می کنند که به خودشان نمره بالا بدهد و اصطلاحا هوایشان را داشته باشد! و بدا به حال آن کلاس و آینده آن دانشگاه و آن دانشجویان!

 

یادداشت:‌حامد مقدم عضو هیات علمی دانشگاه آزاد رباط کریم و عضو مجمع فرهیختگان لارستان