احیاء پوشش گیاهی با تمرکز بر گونه‌های بومی به همت خیرین و مردم خور لارستان

جلوه‌های بیابانی در فارس همچنان پیش می‌رود؛ گروهی از طبیعت دوستان دست به کار شده اند تا در این هماورد، جنگل‌ها را یاری کنند.

به گزارش میلاد لارستان به نقل از خبرگزاری صدا و سیما، وقتی از جاده‌های جنوب کشور می‌گذری، مناطق کویری و بیابانی با وستعشان چنان قدرت نمایی می‌کنند و سراب را به تصویر می‌کشند که فقط دیدن پوشش گیاهی، آبی بر آتش وحشت بی پایان بودن کویر می‌شود؛ نور امید را روشن می‌کند و می‌گوید: هنوز آب و آبادی هست.

برای مسافر جاده‌های خشک و کویری هر سایبان، سر پناهی امن می‌شود.

بعد از طی مسافتی، در جاده لارستان فارس به بستک هرمزگان و در منطقه‌ای به نام تنگ خور بیش از هزار اصله درخت خودنمایی می‌کند، این پوشش گیاهی جوان همراه با سکو‌هایی که برای نشستن درنظر گرفته شده اهمیت جدال دوستداران محیط زیست با بیابان زایی را یادآوری می‌کند و پذیرای مسافرانی است که جاده‌های بیابانی را طی کرده اند.

خور از شهر‌های جنوبی استان فارس در شهرستان لارستان، در ۳۶۷ کیلومتری شهر شیراز و همجوار با شهر لار قرار دارد.

احیا پوشش گیاهی با تمرکز بر گونه‌های بومی

هزار و ۲۰۰ اصله درخت سازگار با اقلیم این منطقه، همچون کنار، آکاسیا، ابریشم لاری، انارشیطان و بَنه درتنگ خور فارس به همت انجمن سبز اندیشان خور فارس کاشته شده است.

انور مهر آوران مدیر این انجمن می‌گوید: فعالیتشان محدود به این کمربند سبز و شهر خور نیست و در همه شهرستان لارستان فعالیت دارند.

به گفته او این گروه دوستدار طبیعت در ارتفاعات لارستان هم پوششی سازگار با این اقلیم همچون آنغوزه، بادام کوهی، کُنار و بذر گیاهان بوته‌ای کاشته اند.

ایستادگی در برابر بحران خشکسالی به همت خیران

مهروران که خودش کشاورز است و ارزش آب و خاک را به خوبی می‌داند، می‌گوید: پوشش خشک و بیابانی منطقه او ودیگر دوستداران طبیعت را بر آن داشته تا علاوه بر کاشت گونه‌های سازگار در نقاط مختلف لارستان به مرمت آب انبار‌های این شهرستان بپردازند و علاوه بر آب انبار‌های لارستان ۳ آب انبار بستک هرمزگان را نیز مرمت کنند.

ساخت پارک مسافر و پارک کودک خور از اقدامات دیگری است که انجمن سبزاندیشان خور فارس به همت خیران و باهماهنگی نهاد‌های مسوول در دست اقدام دارند.

به عقیده مهرآوران همه این فعالیت‌ها به پشتوانه حمایت‌های مالی خیرین انجام می‌شود و با همین پشتوانه و اهمیتی که احیا گونه‌های بومی برایشان دارد، گونه ها‌ی بومی نهالستان را به صورت رایگان در اختیار کسانی می‌گذارند که بخواهند در مکان‌های عام المنفعه و عمومی درختکاری کنند.

سعید صالحی از اعضای فعال انجمن سبز اندیشان خور درباره نحوه آشنایی با انجمن می‌گوید: علاقه فراوانی به کوهنوردی دارد.

کوهنوردی عامل آشنایی او با این گروه شده است و حالا سعی می‌کند در همه فعالیت‌های انجمن از جمله کاشت درخت، ساخت آبشخور و پاکسازی طبیعت مشارکت داشته باشد و از این فعالیت‌ها لذت ببرد.

این دوستدار طبیعت می‌گوید: تشویق مردم و حمایت خیرین این پیام را دارد که فعالیت‌های آن‌ها تا چه اندازه ارزشمند است؛ با حمایت آن‌ها تعداد اعضا بیشتر شده و دیگر گروه‌های دوستدار محیط زیست لارستان هم فعال‌تر عمل می‌کنند.

به گفته این شهروند خوری در شهر‌های کوچک و روستا هر فعالیت مثبتی بازتاب گسترده‌ای در میان مردم دارد.

همیشه سر سبز بودن گیاه، نشان سازگاری نیست

عالیه سادات رفعت حقیقی کارشناس ارشد گیاهان دارویی که مشاور و از اعضای این انجمن مردم نهاد است و در زمینه گیاهان تحقیقات فراوانی دارد می‌گوید: تمام سعی ما احیای گونه‌های بومی در حال انقراض است.

او می‌افزاید: به دلیل شرایط ویژه‌ای که در مواجهه با بحران خشکسالی با آن رو به رو هستیم سعی داریم مردم را تشویق کنیم، گیاهان کم آب بری بکارند که سازگار با شرایط اقلیمی است.

به گفته این کارشناس ارشد گیاهان دارویی، کهور امریکایی، اکالیپتوس و کینوکارپوس (درخت کویتی) با وجود مقاوم بودن در برابر خشکسالی، سازگار با منطقه نیستند در حالی که در بسیاری از نقاط شهرستان کاشته شده و مصرف آب بالایی دارند.

او می‌افزاید: گیاهان ناسازگار برخی مواقع در رقابت با گونه‌های سازگاربومی پیروز می‌شوند و آن‌ها را نابود می‌کنند، برای همین انجمن سبز اندیشان خور در نهالستانش، توجه و تمرکز ویژه‌ای روی احیا و تکثیر گونه‌های بومی دارد.

رفعت حقیقی می‌گوید: محیط زیست چارچوبی به هم پیوسته دارد و این انجمن سعی می‌کند با در نظر گرفتن این نکته، در حفظ گیاهان و حیوانات بومی منطقه فعالیت داشته باشد، چون حیات حیوانات و جانواران و حتی انسان‌ها به یکدیگر وابسته است.

او ساخت آبشخور برای حیوانات در مناطق مختلف و تامین علوفه مورد نیاز آن‌ها را در این شرایط دشوار خشکسالی عاملی برای کمک به احیا طبیعت می‌داند.

این پژوهشگر، لارستان را منطقه‌ای غنی و پر بار برای رشد گونه‌های مختلف به ویژه گیاهان دارویی و گونه‌های مختلف جانوری می‌داند که توجه به آن‌ها و جلوگیری از انقراضشان را ارزشمند اعلام می‌کند.

این محقق به منطقه حفاظت شده هرمد (هرمود) اشاره می‌کند که درجنوب شرقی استان فارس و ۴۰ کیلومتری شرق لارستان و در جنوب رشته کوه‌های زاگرس قرار گرفته است. این منطقه بین دو استان فارس و هرمزگان واقع شده و مرز غربی و جنوبی این منطقه جاده لار ـ بندرعباس است.

علاوه بر احیا پوشش گیاهان بومی، یکی دیگر از فعالیت‌های این گروه ساخت آبشخور و تامین علوفه حیوانات این منطقه حفاظت شده به ویژه در این روز‌های گرم و خشک است.

رفعت حقیقی می‌گوید گونه‌های مختلف جانوری در این منطقه زندگی می‌کنند که از جمله آن‌ها می‌توان به کَل و بز، قوچ و میش لارستان، جبیر، پلنگ، کفتار، گرگ، روباه معمولی، شاه روباه و شغال انواع گربه وحشی تشی، خارپشت هوبره، چاخ لق، کوکر، کبوتر، قمری، چکاوک، چک چک، جغد، زنبور، خور سبزقبا، زرده پره، سنگ چشم، کبک، تیهو، لیکو، انواع پرندگان شکاری و لاشخور اشاره کرد، که همگی گونه‌های ارزشمندی هستند به ویژه قوچ مینیاتوری لارستان که کوچکترین گونه قوچ جهان است.

هزینه‌ای که صرف عمران و آبادی می‌شود

صالحی که از اعضای شورای شهر خور است خود را نماینده‌ای بین خیران و انجمن سبز اندیشان معرفی می‌کند و می‌گوید: خیران این منطقه وقتی می‌بینند کمک‌های آن‌ها صرف آباد سازی و کار‌های عام المنفعه می‌شود برای همکاری مشتاق‌تر می‌شوند.

صالحی از نهالستان انجمن، دوپارک در حال ساخت و کمربند سبز تنگ خور و مرمت آب انبار‌های لارستان به عنوان فعالیت‌های ارزشمند و عام المنفعه یاد می‌کند و گسترش دامنه این فعالیت‌ها را ارزشمند می‌خواند.

وقتی گیاهان مهاجم می‌شوند

سید محمدرضا حبیبیان عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس درخصوص اهمیت توجه به احیا پوشش گیاهی هر منطقه با تمرکز بر گونه‌های بومی می‌گوید: ما نمی‌توانیم گونه‌ای سازگار با اقلیم خاصی را در اقلیم متفاوت دیگری بکاریم.

این پژوهشگر منابع طبیعی اعلام می‌کند:درباره گونه‌های غیر بومی، شرایط بسیار متفاوت‌تر‌ی مطرح است و ممکن است گونه غیر بومی به عنوان آفت عمل کند و پوشش بومی را به خطر بیاندازد.

او از گیاه آتریپلکس به عنوان گونه‌ای ناسازگار با طبیعت ایران نام می‌برد؛ گونه‌ای که به خاطر رشد سریع، همیشه سبز بودن، تاج پوشش بزرگ، ریشه‌های نسبتا عمیق، خوش خوراکی و تولید علوفه‌ی قابل ملاحظه اهمیت خاصی را در مناطق کویری پیدا کرده است. با توجه به شرایط خشک حاکم بر مناطق وسیعی از ایران، گونه‌های مختلف آتریپلکس سازگاری مناسبی را در این مناطق از خود نشان داده و کشت این گونه گیاه در سطح وسیعی از مراتع تخریب شده گسترش یافته است.

به گفته حبیبیان بعد‌ها مشخص شد که این گیاه می‌تواند محلی برای لانه سازی گونه‌ای از موش و منجر به بیماری سالک شود.

شرایط سازگاری گیاه

به گفته این پژوهشگر برای سازگاری یک گیاه با یک منطقه سه شرط ضروری است و باید با کاشت بذر، گیاه سبز شود، مرحله دوم گل و برگ و میوه بدهد و مرحله سوم بذر ریخته شده سبز شود.

اتریپلکس محله سوم را نگذراند؛ و از این حیث هم مشخص این گونه مناسب ایران نیست.

این پژوهشگر، سُمر یا کهورک آمریکایی را از دیگر گونه‌های ناسازگار نام برد؛ ارتفاع این گیاه درختی خار دار که در جنوب کشور کاشته می‌شود در بعضی مناطق به ۴ متر هم می‌رسد. به خاک حاصلخیز نیاز چندانی ندارد و برای جلوگیری از شن‌های روان کاربرد دارد، اما سر راهش به دیگر گیاهان اجازه سبز شدن را نمی‌دهد و گونه‌های بومی را از بین می‌برد.

به گفته حبیبیان چند سال پیش گونه‌ای از صنوبر آمریکایی در ممسنی کاشته شد و گمان بر این بود این صنوبر می‌تواند جای صنوبر ایرانی یا کبوده شیرازی را بگیرد، چون به سرعت رشد می‌کند؛ در حالی که همه قصد کاشت آن را داشتند متوجه شدند این صنوبر نوعی کرم حلقوی ساقه خوار دارد که باعث نابودی صنوبر‌های بومی ایران می‌شود.

نمی‌توان به گونه‌های غیر بومی نه گفت

به باور این پژهشگر عرصه منابع طبیعی البته نمی‌توان گفت گونه‌های غیر بومی بد هستند و باید در را به روی همه گونه‌های غیر بومی بست، برای مثال کیوی در مناطق شمالی میوه‌ای ثمرده است، پسته رفسنجان در ارسنجان کشت می‌شود و نتیجه مثبتی داشته به گونه‌ای که جایگزین گونه‌های اناری شده که دچار آفت کرم گلوگاه بوده اند.

پژوهشگر عرصه منابع طبیعی تاکید می‌کند: اگر بخواهیم منطقه تخریب شده را احیا کنیم باید از طبیعت الهام بگیریم .

به عقیده او اگر گونه‌های بومی را بکاریم خیالمان راحت است که خطری منطقه را تهدید نمی‌کند.

حبیبیان می‌افزاید: برای کاشت گونه‌های غیر بومی اول باید به گونه‌هایی اولویت داد که با تشابه اقلیمی ودر شرایطی مشابه می‌زیسته اند.

به گفته عضو هیات علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس در صورت نبود گونه‌های بومی و از بین رفتن ذخایر ژنیتیک چاره‌ای جز نداریم جز این که سراغ گونه‌های غیر بومی برویم، ولی حداقل ۳۰ سال زمان برای تحقیقات لازم است نا ببینیم گیاهانی که بومی منطقه نیستند آیا می‌توانند شرایط سازگاری را داشته باشند و در تعداد انبوه تکثیر شوند؟
اما! به باور او این تحقیقات چنان ارزشمند است که می‌تواند زمینه ساز رشد اقتصادی شود.

برای مثال محققان استرالیایی سال‌های پیش ۲۰ گونه یونجه یک ساله در سراسر ایران جمع آوری کردند و نتیجه تحقیقاتی آن ها، امروزه پشم بی نظیری است که در سراسر دنیا خریدار دارد.

به گفته این گیاه شناس خطر گیاهان مهاجم غیر بومی می‌تواند تهدیدی برای عرصه‌های وسیع منابع طبیعی باشد و نکته‌ای که برای کاشت گیاهان در مناطق شهری باید در نظر گرفت توجه به کم آب بر بودن آن‌ها در بحران خشکسالی است.

عمری برای ساختن و لحظه‌ای برای ویرانی

۳۰ سال تحقیق برای سازگاری گونه‌های مختلف گیاهی و تکثیرشان به تعداد انبوه زمان لازم است و سال‌ها طول می‌کشد تا نهال یا بذری که شرایط سازگاری را کسب کرده است ثمر دهد؛ در حالی که برای سوزاندن عرصه‌ای وسیع از منابع طبیعی و مراتع جنگلی و از بین بردن ذخایر ارزشمند ژنتیک فقط لحظه‌ای غفلت و اندکی بی تفاوتی کافی است.
معلوم نیست تا چه اندازه از منابع طبیعی باید از بین برود تا به این نتیجه برسیم حفاظت از داشته‌ها یمان در طبیعت به مراتب ارزشمند‌تر و راحت‌تر از احیای ویران شده هاست.

خبرنگار: راضیه جوینده 

ف ۱۱۰