چگونگی احداث شهر جدید لار (1)

الف- مقدمه:

در سال ۱۳۳۹ زلزله شدیدی شهر لار را لرزاند که حیات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مردم این منطقه را تحت الشعاع قرار داد.  تخریب بسیاری از منازل مردم، آسیب به تأسیسات و زیرساخت های شهری ، کشته و زخمی شدن تعدادی زیادی از اهالی منطقه، آوارگی و مهاجرت هزاران نفر و تأسیس شهر جدید لار از پیامدهای حادثه یاد شده می باشد که در سلسله مباحثی به چگونگی احداث شهر جدید می پردازیم.

ب- درخواست فرماندار لارستان جهت احداث شهر جدید:

پس از وقوع زلزله ۴ اردیبهشت فرماندار لارستان در دومین تلگراف خود به مرکز از ویرانی شهر لار و لزوم ساخت یک شهر جدید سخن گفت. این گفته فرماندار لار  در جراید و به نقل از افراد مختلفی مطرح گردید. در زمان سفر مقامات به شهر نیز عده ای از معتمدین شهری درخواست احداث شهر جدیدی را اعلام کردند.  بنابراین جمعیت شیر و خورشید سرخ ایران علاوه بر رسانیدن کمک های اولیه به مردم آسیب دیده، وظیفه دیگری را که تجدید ساختمان شهر لار بود نیز بعهده گرفت.

ج-  گزارش  تحقیقات کارشناسان مؤسسه ژئوفیزیک درباره تعیین جریان مدار زلزله

صبح روز پنج شنبه پانزدهم اردیبهشت ماه، یک هیئت سه نفری متشکل از  مهندس ساختمان، متخصص زلزله شناسی و مهندس زمین شناسی از طرف موسسه ژئوفیزیک، جهت مطالعه و عکس برداری منطقه لار و به منظور تعیین جریان مدار زلزله،  مشخص ساختن وضع خاک مناطق اطراف شهر لار جهت احداث شهر جدید به آنجا عزیمت کرد. گزارش نهایی تحقیقات این هئیت  به شرح زیر توسط  مهندس میرفخرایی، سرپرست گروه اعزامی، ارائه شد:

« کلیه نقاط زلزله زده شهر لار و دهات قصبات آسیب‌دیده مورد بازدید قرار گرفت و با نقشه های هوایی که همراه برده شده بود تطبیق داده شد. اسامی نقاط مذکور به شرح زیر است: قریه لطیفی در جنوب شرقی لار، قریه براک در جنوب شرقی لار،  قریه خور در جنوب لار، قریه کورده، در مغرب لار قریه پدز در مغرب لار، قریه گراش  در مغرب لار.  قابل توجه این است که در کلیه نقاط مذکور که همگی در اطراف لار به فواصل مختلف از ۱ کیلومتر تا ۲۵ کیلومتر  قرار دارند آثار زلزله خفیف بوده در هیچ جا از حدود ایجاد شکاف و ترک در دیوارها تجاوز نمی‌کند با وجود جستجوی ممتد و دقیقی که در تمام دهات اطراف لار به عمل آمد شکاف های مشخصی که بتوان زلزله را از روی آنها توجیه نمود مشاهده نگردید، فقط در فاصله بین لار و لطیفی واقع در مشرق لار ترکهای خفیفی مشهود بود که جهت حرکت زلزله را شرقی غربی و در امتداد کوه ها نشان می داد.

در فاصله بین لار و گراش که در مغرب لار واقع است در چند نقطه مشاهده شد که سنگ هایی از کوه ریزش کرده است. در شهر لار هم که قسمتی از آن به کلی کن فیکون شده و بقیه نیز آسیب فراوان دیده وضع خرابی طوری نبود که جهت حرکت زلزله قابل توجیه باشند. اهالی در همه جا به طور متفق اظهار می داشتند که زلزله با صدای مهیب خود بدواً در قسمت کوهستان های مرتفع شمال شرق لار به وقوع پیوست و سپس به سمت مغرب کوهستان ادامه یافت و پس از مدت محدودی که از وقوع زلزله در کوهستان گذشت زلزله خراب کننده و سرتاسری لار شهر را زیر و رو نمود.

مردم می‌گفتند که زلزله قسمت های کوهستانی حتی در روزهای دوم و سوم طوری بود که از قسمت های کوهستانی شمال لار برای مدت دو و نیم ساعت گرد و خاک بلند می شد، این اظهار تنها از جانب اهالی نبود بلکه از طرف اعضای جمعیت شیر و خورشید سرخ نیز مورد تایید قرار گرفت. گفته شد که در ساعت ۹ و نیم روز پنجشنبه ۱۳۳۹/۲/۸ در خاک زلزله توام با صداهای شدید در کوهستا‌ن های شمالی مشهود گردید. این گرد و خاک از ساعت ۹ و نیم تا ۱۲ یعنی در تمام مدتی که افراد برای دریافت محموله هواپیما ها بین لار و فرودگاه در حرکت بودند ادامه داشت. بررسی قسمت های آسیب دیده شهر نشان می‌داد که خط خرابی کلی در مرکز شهر و تقریباً به موازات کوه اژدها پیکر بود و تقریبا جهت شمال شرق و جنوب غرب دارد. در منطقه مذکور به کل زیر و رو شده خسارت و خرابی تنها مشمول خانه های پوسیده و خشتی و گلی و قدیمی نیست بلکه ساختمان های محکم تر و نوساز نیز در ناحیه مذکور بکلی خراب شده اند و حتی میدان شهرکه دوکان های منظم، محکم و نوساز را دارد نیز خراب شده است.

مشاهدات زمینی در محل و مطالعات و عکس های هوائی ناحیه لار در محل و در تهران انجام گرفت نشان داد که ظاهراً یک شکستگی در طول تقریباً چهل کیلومتر در امتداد کوه های لار وجود دارد. شکستگی مذکور که جهت اصلی آن تقریباً شرقی غربی می باشد در محل کوه اژدها پیکر یعنی درست در محلی که شهر لار در مرکز آن قرار گرفته تغییر جهت می‌دهد و مسیر شمال و شمال شرق، جنوب و جنوب غرب به خود می‌گیرد و پس از طی فاصله‌ای به طور تقریباً دو کیلومتر مجدداً به موازات امتداد کوهها در آمده تقریباً  مسیر شرقی غربی پیدا می کند. ضمناً در محلی از کوه در جهت شمال شرقی که اهالی براک نشان دادند زلزله های شدید واقع می شود. اهالی اظهار می داشتند که این زلزله ها توأم با صدای رسا و مهیب و همراه با ریزش کوه و برخاستن گرد و غبار می باشد. محلی که از طرف اهالی نشان داده شد جهت یابی گردید و پس از مراجعه به تهران روی عکسهای هوایی مورد بررسی قرار گرفت که یک شکستگی عمیق مشاهده گردید که شاید واقعا به توان آن را مبدا شکستگی ناحیه دانست.

محل مذکور به خط مستقیم در ۱۶ کیلومتری لار در روی رشته جبال مرتفع شمالی قرار دارد و به نام کوه گچ دار معروف است. شکستگی ناحیه لار به احتمال قریب به یقین تا گراش واقع در ۲۵ کیلومتری مغرب به لار ادامه دارد. به طوری که طول منطقه زلزله خیز را در حدود ۴۰ کیلومتر می توان برآورد نمود  که از ۱۶ کیلومتری مشرق تا ۲۵ کیلومتر مغرب لار امتداد دارد،ولی علت اینکه شدت زلزله به خصوص در موضع شهر افزایش می یابد همان وجود کوه اژدها پیکر می باشد، چون خطوط زلزله در محل وصول به آن اجباراً شکستگی پیدا کرده و اثر حرکات زمین را روی دامنه های جنوبی به شدت منعکس می نماید.

از مطالعه و بررسی های فوق و همچنین مشاهده وضع آسیب‌دیدگی لار و دهات اطراف آن می توان چنین نتیجه گرفت که ناحیه لار در سرتاسر طول شکستگی مذکورباید زلزله‌خیز تلقی گردد ولی مصراً یادآوری می نماید که زلزله به علت انحنا و انحرافی است که درست در برخورد با کوه اژدها پیکر به وجود می‌آید و در منطقه شهر لار بسیار شدید می گردد.

وجود کوه مذکور و خمیدگی تندی که در مسیر زلزله ایجاد می‌شود حکم می‌کند که بناها و ساختمان های آتی باید طوری ساخته شوند که پی ساختمان ها روی سنگ قرار گیرد و یا اینکه در محلی ساخته شود که چند کیلومتر از کوه مذکور فاصله داشته باشد. این بود مطالعاتی که در روزهای اول صورت گرفت. البته منکر این حقیقت نمی توان شد که چین خوردگی های این ناحیه اصولا جوان هستند و فعالیت های فعالیت های کوهزایی دینامیسم خود را تا کنون از دست نداده اند. ختاما باید متذکر شد که علاوه بر جریان مذکور ناحیه لار در منطقه تشکیل گنبدهای نمکی قرار گرفته و طبقات نمک از اعماق زیاد دل زمین را شکافته و  مانند یک دمل عظیم توده‌ های بزرگ نمکی را مانند جراحت دائمی سرازیر می کنند شاید حرکات شدید زلزله‌های ناحیه لار تا حدودی مربوط به وجود گنبد های بزرگ نمک باشد.

آنچه مسلم است می‌توان به عنوان نتیجه این گزارش مورد توجه قرار داد این است که ساختمان های آتی و محل آن نباید به صورت دائم برای زندگان و گورستانی برای نسل آینده تکوین گردد. بدین جهت در درجه اول باید موقعیت ساختمان ها با مطالعه دقیق در محلی تعیین گردد که روی خط زلزله نبوده و شانس کمتری برای خرابی و انهدام داشته باشد. در درجه دوم نوع ساختمان ها باید با مصالح محکم و سبک بود و بر اساس شالوده خانه ها و ساختمان های مناطق زلزله خیز بنا گردد.

رسول احمدلو    

ن۲۲۰