دانشنامه آثار تاریخی لارستان کهن؛ چاه های گبری لارستان

چاه های گبری لارستان، عنوان مقاله‌ای است که صمد کامجو در قالب سلسله مقالات دانشنامه آثار تاریخی لارستان کهن به رشته تحریر درآورده است.

 

*گاو چاه یا سگرد*

لارستان و اغلب مناطق گرم و کم باران، مهم ترین منبع تامین آب، جهت کشاورزی و آبیاری نخلستان ها و حمام های عمومی در گذشته توسط چاه (سگرد) بوده است.

کشیدن آب از چاه با استفاده از گاو صورت می گرفت. چاه های لارستان به چاه های گبری معروف است.

*انواع چاه*

یک جَم (یعنی یک چرخ و یک گاو)، دو جَم (دو چرخ و یک گاو) و به همین ترتیب سه جَم، چهار جَم و پنج جَم. در چاه پنج جَم در هر مرحله پنج گاو و پنج نفر کارگر آب می کشیدند، سپس استراحت می کردند و گروه دوم مشغول می شد.

*دسته چاه (بُرگَه) (borga):*

دیوارهای دورِ چاه را «بُرگَه» می نامیدند که چرخ چاه روی آن قرار داشت که به صورت دو دسته در کنار چاه احداث می شد. حدود دو متر قبل از ارتفاع در دو طرف دسته چاه سوراخ بود که به وسیله تنه خرما(مُخینه) بین آنها عبور می دادند.

 *بُگل کوچی bogholkochei:*

بگل کوچی(بُغُل گُوچی) آن سراشیبی که به انتهای گودال مانندی ختم می شد تا حرکت چهارپا یا گاو را آسانتر نماید.

 *جُو jo*

به تکه ای چوب بشکل کمان که دو سر آن به طناب و سا محکم شده بود و به گردن گاو می بستند که آب را از چاه بالا بکشد، جو(jo) می گفتند.

*سا sa*:

به الیاف ذخیم که از الیاف نخل ساخته می شد، و به جو وصل بود، سا(sa) می گفتند.

*چاهبُو:*

فردی که در بالای چاه می ایستاد و دول را می گرفت چاهبو می گفتند. به ازای هر دولی که آب را داخل بُر خالی می کردند یک سنگریزه کوچک کنار می گذاشتند. مزد دست چاهبو براساس تعداد سنگ ها حساب می کردند.

* نَعل و مَقسَم:*

نعل و مقسم، اصطلاحی بود جهت تقسیم آب، جوی را به دو یا چند قسمت تقسیم می کردند.

*جوی(جزول):*

جزول آب که از سنگ و ساروج درست می کردند تا آب را به مسیر دلخواه ادامه پیدا کند.

 *چخرک (قرقره):*

قرقره ای بزرگی بود که روی مخینه قرار می دادند و برای سهولت کشیدن آب به بالا مورد استفاده قرار می گرفت.

*بند چاه و دول:*

بندهای چاه از برگ های نخل(الیاف) که ضخامت آن مشخص بود بافته می شد و دول معمولا پلاستیکی بود که به عنوان سطل برای کشیدن آب استفاده می کردند.

*«بُر و بَردی:*

بُر حوض مستطیل یا مربع شکل کوچکی بوده است که ابتدا آب داخل آن قرار می گرفت سپس وارد حوض بزرگتر می شد. بعد از پر شدن آب از بُر وارد بردی می شد. لاری ها به حوض گردی شکل و گاها مستطیل بزرگ بردی گویند و از طریق بردی مقدار آب برای فروش محاسبه می کردند. آب توسط شیب کش(ته کش) که سوراخی در ته بردی بود وارد جوی(جزول) و از آنجا آب را به زمین زراعتی یا نخلستان می رساندند.

نگارنده: صمد کامجو

عکاس: علیرضا محتشمی

ف ۱۱۰