تاریخچه‌ای از مکتب و مکتب خانه در لارستان

فعالان اجتماعی و فرهنگی در قالب یک گزارش تحقیقی، تاریخچه‌ای از مکتب و مکتب خانه در لارستان تهیه و تنظیم کرده است.

به گزارش میلاد لارستان، عبدالرضا علیزاده از فعالان اجتماعی و فرهنگی در یک تحقیق کوتاه از افراد مطلع و محلی، تاریخچه‌ای از مکتب و مکتب خانه در لارستان تهیه کرده است که در زیر می‌خوانیم:

قبل از تجلی اسلام عزیز در سرزمین کهن ایران علم و علم آموزي تنها در اختیار طبقه حاکمبود و مردم از این نعمت بزرگ محروم بودند. پس از ورود آئـین آسـمانی اسـلام بـه ایـران و پذیرش داوطلبانه و آگاهانـه آن توسـط مـردم مرزهـاي ظالمانـه طبقـاتی در هـم ریخـت و انحصارهای فرهنگی و اجتماعی طبقه حاکم از بین رفت. خارج شـدن فراگیـري و گفتگـو بـا زبان دری از انحصار درباریان و رواج آن در بین اقشار مختلـف جامعـه از دسـتاوردهاي مهـم آئین جدید در ایران بود.

از دستاوردهاي ارزشمند ایـن مکتـب آسـمانی و مردمـی، همگـانی کردن فراگیري علم و دانش بوده که بر اساس تعالیم اسلام عزیز طلب علم و تعمیق بصیرت و آگاهی جزء وظایف حتمی مسلمانان قلمداد و تلاش براي کسب معرفت و دانش فریضه الهـی و در زمره جهاد فی سبیل ا … محسوب می شد.

بنابراین عموم مردم با اشتیاق کامل به علم و علم آموزي روي آوردند و فرهنگ و تمدن بزرگ اسـلامی را بنـا نهادنـد . مـدارس مناسب و متعدد ساخته شد، علوم و فنون مختلف در بین مردم دانش پژوه رواج پیدا کرد، دانشمندان و اندیشمندان بزرگ و نام آور ایرانی در آسمان علم و دین در هم آمیختند و مـسجد و مدرسـه همسایه هم شدند.

مردم با مقدس دانستن آنها جان و مال خـویش را صـمیمانه تقـدیم آنهـا کردند. این باورهاي مقدس بصورت فرهنگ خدایی در تار و پـود زنـدگی فـردي و اجتمـاعی مردم تنیده شد و سالیان سال در سراسر این کشور پهناور ماننـد سـایر کـشورهاي اسـلامی ساري و جاری گشت و درس خواندن و طلب علم فریـضۀ شـرعی بـه شـمار آمـد و در کنـار مساجد مکتب‌خانه های متعدد تأسیس شد.

در ا ین میان شهرستان باستانی و کهن لارستان که داراي تمدن و فرهنگی غنی و ممتاز دوران خود بوده از قافله علـم و علـم آمـوزي عقـب نماند و مردم با تأسیس مکتب خانه هاي متعدد در شهر و روستا فرزندان خویش را با تعلیم و ترتیب جدید که یک رسالت الهی به شمار می آمـد همـدوش دیگـر ن قـاط کـشورمان آشـنا ساخت.

در مرکز شهر لار چندین مکتب خانه تأسیس شد که ملاها وظیفه تعلیم و تربیـت و هـدایت طالبان علم و معرفت بعهده داشتند . بچه ها از سن ۷ سالگی در مکتب خانـه مـی گذاشـتند .

مکتب خانه هاي پسرانه و دخترانه از هم جدا و در دو محل جداگانه قرار داشت . ملاي پسرها مردان و ملاي دخترها زنها بودند . معمولاً همسران و زنان ملاها امور تعلیم و تربیت دختـران را بعهده داشتند و نیازي به اشخاص دیگري نبود . کلاسها صبح و بعد از ظهر تشکیل می شد و فقط جمعه ها تعطیل بود .

مدت زمان دوره مکتب خانه سه الی چهار سال طول می کـشید و دانش آموزان طی این مدت قرآن وجودي و واجبات (احکام و رسـاله ) را بطـول کامـل و بـا دقت فرا می گرفتند و در سن ۱۱ سالگی فارغ التحصیل می شدند و براي آنها جشن مفصلی می گرفتند.

دانش آموزان طی این مدت می بایست هر ماه مبلغ دو سناري بـه مکتـب خانـه پرداخت نمایند. در غیاب ملاه ا خلیفه یعنی مبصر امور کلاس را بعهده داشت. خلیفـه هـا از دانش آموزان جلوتر و بزرگ تر بودند و صـحت قرائـت دانـش آمـوزان را تائیـد مـی نمودند.

دختران قلم به دست نمی گرفتند و نوشتن مخصوص پسران بود و چنین تصور داشـتند کـه اگر دختران نوشتن را بیاموزند فاسد می شوند . در ضم ن لازم به یادآوري اسـت کـه آمـوزش قرائت سوره یوسف به دلیل عدم تحریک جنسی در مکتب خانه دخترانه ممنوع بود.

دانش آموزان وقتیکه جزء عم را تمام می کردند برایشان جشن می گرفتند و شیرینی و کلـه قند و قرآن را در سینی می گذاشتند و براي ملا هدیه می بردند . در همـان روز مکتـ ب خانـه تعطیل می شد و دانش آموزان در جشن شرکت می نمودند . در زمان رضاخان به دسـتور وی مدارس جدید و کلاسیک بجاي مکتب خانه ها دائر گردیدند و امور تعلیم و تربیـت فرزنـدان این مرز و بوم بعهده گرفتند و مکتب خانه ها کم کم تعطیـل و از رونـق افتادنـد و ملاهـا بـه منظور تأمین امرار معاش خود اکثراً در زیارتگاه ها و امام زاده ها قرائت زیارت نامـه و روضـه خوانی می کردند .

البته در طول تابستان که مدارس تعطیل می شد مجدداً مکتـب خانـه هـا فعال و راه اندازي می گشت و فقط قرائت قرآن مجید توسط ملاها آموزش داده می شد.

حال به ذکر تعدادي مکتب خانه و ملاهاي آن می پردازیم و از خداوند بزرگ علو درجات این عزیزان درخواست می کنیم.

۱- مکتب خانۀ مرحوم آقا سید حسن مصطفوي معروف به آقـا حـسن. مکتـب خانـۀ ایـشان تقریباً در ضلع جنوبی محلۀ امامزاده ظاهراً به نام محلۀ گود واقع شـده بـود. عـلاوه بـر امـور مکتب‌داري مرحوم آقا حسن مورد احترام عموم مردم و از قداست و تقواي خاصی برخـو ردار بودند. استجابت دعاي ایشان معروف بود و براي مراجعین دعـا نیـز مـی نوشـت. مرحـوم آقـاحسن از زمانیکه رضاخان دستور خلع لباس معممین داده بود کمتر از خانه و مکتـب خـارج می شد و مقید بودند در کسوت روحانیت باقی بمانند.

۲- مکتب خانه مرحوم حاج سید جواد موسوي معروف به حاج سید جواد. معمولاً مکتب خانۀ ایشان ثابت و یکجا نبود و هر از مدتی تغییر مکان می داد و می گفتنـد مرحـوم حـاج سـید جواد در تعلیم و تدریس حساب و هندسۀ جدید بیشتر وارد بود و آخرین مکتب خانۀ ایـشان پشت مسجد جامع لار بوده است.

۳- مکتب خانۀ مرحوم ملا قنبر که در محله قنبربیگی بوده و دختران ملا قنبر ملاي مکتبـی بوده اند. یکی از آنها بنام هاجر بوده و مکتب خانۀ دخترانه هم در آن محل دائر بوده است.

۴- مکتب خانۀ ملا طالب مدرسی که در همان محل مکتب خانۀ مرحوم ملا قنبر بـود و نـوة ایشان در حال حاضر جناب آقاي دکتر یوسف مدرسی پزشک حاذق کودکان است.

۵- مکتب خانۀ مرحوم ملا محمد علی که محل مکتب خانۀ ایشان در محلۀ قنبربیگی یعنـی محل قدیمی مکتب خانۀ ملا قنبر بوده است.

۶- مکتب خانۀ مرحوم ملا غلامحسین که محل مکتب خانۀ ایشان همان محل مکتـب خانـه ملا قنبر بود . یعنی سه مکتب خانه در یک محل و خانه دائر بوده و خانـۀ د یگـري کـه جنـب همان خانه وجود داشت مکتب خانۀ دخترانه بود و همان هاجر خانم و دیگر دختران ملا قنبر و همچنین عیال ملا غلامحسین و همچنین عیال ملا طالب مکتب خانـه دخترانـه اداره مـی‌کردند.

۷- مکتب خانه دیگري جنب منزل مرحوم استاد ارجمند جناب آقا ي حـاج غفـوري روبـروي برکه قصاب واقع شده بود . بنام مکتب خانه رباب که این مکتب خانه دخترانه هم گاهی تغییر مکان می داد.

۸- پیش از ملا طالب و ملا غلامحسین مکتب خانه آقا سید حسین معصومی جد آقاي سـیدعبدالحسین واعظ زاده که در حال حاضر بازنشستۀ آموزش و پـرورش مـی باشـن د در محلـه کوریچان دائر بود. مرحوم آقا ملا غلامحسین طبع شعر داشت و اشعار نیکو می سرود خصوصاً اشعار زیباي ایشان در غم سرور و سالار شهیدان کربلا که هم اکنون به عنوان نوحـه و خـتم در سینه زنی ها و دستجات حضرت سیدالشهداء خوانده می شود و شـور عجیـب در هیئـت هاي عزاد ار بپا می کند و فرزند بزرگوار ایشان جناب آقـاي سـید عبدالحـسین واعـظ زاده از شعراي معروف لارستان و سرایندة اشعار مذهبی و انقلابی می باشند.

۹- مکتب خانۀ دخترانۀ دیگري در محلۀ قنبربیگی جنب آب انبار محلۀ قنبربیگی واقع بـوده که توسط همسر محترمه مرحوم ملا قنبر ب نام نصرت مادر بزرگ جنـاب آقـاي حـاج محمـدابراهیم فکري لاري اداره می شده است.

۱۰- مکتب خانه پسرانه مرحوم ملا کربلایی عیسی در محله امام زاده واقع شده بود.

در خاتمه جا دارد از استاد ارجمند جناب آقاي حاج ش یخ محمد باقر نخبه الفقهائی که حقیر را در این خصوص یاري نموده اند تشکر و قدردانی کنم.

لازم به یادآوري است این تحقیق در سال ۱۳۸۰ انجام گردیـده و در رسـانه مـیلاد لارسـتان منعکس و مورد استقبال محققین و عموم شهروندان قرار گرفته است.

ف ۱۱۰