جاده چهاربرکه- درز- شهدادی؛ گذرگاهی باارزش برای لارستان اما فراموش شده

به گزارش میلاد لارستان، مهدی تقوی، کارشـناس حوزه نفت و انرژی با تنظیم مقاله‌ای تحت عنوان؛ جـاده چهاربرکه- درز- شهـدادی؛ گـذرگاهی باارزش برای لارسـتان اما فراموش شـده، به کنکاش این موضوع مهم پرداخته است که در زیر می‌خوانیم:

دن گارسیا دسیلوا فیگوئروا، سفیر فیلیپ سوم پادشاه اسپانیا در دربار شاه عباس صفوی است. او در سفری دور و دراز به هند و ایران، از شهرهاي لار، شيراز، اصفهان، كاشان، قزوين و قم ديدن کرده است. فيگوئروا هنگام عبور از شهر لار در سال ۱۰۲۶ ه.ق و پس از دیدن بازار قیصریه، در سفرنامه‌اش اينگونه شرح می‌دهد که: «لار پایگاه تجارت و قرارگاه همیشگی کاروان‌ها و قوافلی است که از فارس و کرمان و دیگر جاها به هرمز می‌آیند یا از هرمز و عربستان به آن ایالت‌ها می‌روند. آنچه بیشتر به این شهر قدر و اعتبار می‌دهد وجود مرکزی تجاری است برای هرگونه داد و ستد نقدی. بانی این بازار که بدون شک یکی از زیباترین و فاخرترین بناهای سراسر قاره آسیاست و می‌تواند با مجلل‌ترین فروشگاه‌های اروپا برابری کند، الله وردی خان، سلطان شیراز است» (منبع: سفرنامه فيگوئروا، ترجمه: غلامرضا سميعي، نشرنو، چاپ اول: ۱۳۶۳)

در سالهای اخیر عموم توجهات -کاملا به‌جا و شایسته- معطوف به محورهای ترانزیتی لارستان-شیراز و لارستان-بندرعباس شده است تا این کریدورِ تجاریِ چندصدساله مجدداً احیاء شده و توسعه یابد.

اما باید توجه داشت که علاوه بر قرارگیری لارستان در گذرگاه شمال-جنوب، این خطه کُهن و پر رونق از دیرباز مرکز مسیر شرقی-غربی استان فارس نیز بوده که در توصیفات فیگوئروا نیز به این ویژگی اشاره شده است.

به عبارت دیگر، شهر لار در مرکز یک بعلاوه  ترانزیت جاده‌ای قرار گرفته است. (لار در مرکزیت دو مسیر «شیراز-لار-بندرعباس» و «کرمان-لار-عسلویه-بوشهر» واقع شده که این دو محور مواصلاتی عمود بر هم بوده و در محل اتصال به یکدیگر (شهر لار) یک بعلاوه  ایجاد می کنند.

اگر با نرم‌افزارهای کاربردی مسیریاب، نظیر گوگل مَپ، مسیرهای مواصلاتی «کرمان-عسلویه» را جستجو کنید، کوتاهترین و بهترین مسیر را محور «سیرجان-لار-لامرد-عسلویه» پیشنهاد می‌کند.

بر این اساس، کوتاهترین مسیر برای اتصال استان کرمان -یکی از مهمترین استانهای ایران- به عسلویه -پایتخت انرژی کشور- جاده عبوری از لارستان است که از گذرگاه «شهدادی- درز و سایبان-چهاربرکه» عبور می‌کند. گذرگاهی که تاکنون مورد توجه جدی قرار نگرفته و از این پتانسیل کم نظیر ترانزیتی برای لارستان استفاده حداکثری و شایسته نشـده است.

از چهاربرکه (ابتدای جاده درز و سایبان) تا شهدادی (انتهای مسیر و محل اتصال جاده چهاربرکه-درز به بزرگراه بندرعباس-سیرجان) حدود ۱۶۰ کیلومتر مسافت است؛ این راه فرعی، پس از انشعاب از جاده اصلی و ترانزیتی لار-بندرعباس و عبور از روستاهای دهستان درز و سایبان به ایستگاه راه آهن زادمحمود رسیده و بعد از آن با گذر از روستای پر رونق شهدادی (قطب کشت گلخانه ای جنوب کشور) به بزرگراه سیرجان-بندرعباس متصل می‌گردد.

کاهش حدود ۱۰۰ کیلومتری مسیر و صرفه جویی در مصرف سوخت: هم اکنون خودروهای سبک و سنگین در کرمان و سیرجان برای رسیدن به منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس(عسلویه)، اکثراً از مسیرهای«سیرجان-نیریز-شیراز-جم-عسلویه» و «سیرجان-بندرعباس-بستک-لامرد-عسلویه» تردد میکنند؛ در حالیکه، جاده «سیرجان-لار-گراش- لامرد- عسلویه» نسبت به هر دو مسـیر مذکور، کوتاهـتر و هموارتر اسـت. در صورت ایجاد بستر مناسب برای تردد در جاده سیرجان-لار-عسلویه، بار ترافیکی قابل توجهی از جاده پرترافیک و خطرناک شیراز- جم-عسلویه و محور ترانزیتی سیرجان-بندرعباس برداشته میشود. تبعاً با کاهش طول مسیر، مصـرف سوخـت (بنزیـن/نفتـگاز) نیز کاهـش خواهد یافت. از مردادماه ۹۷ که با حضور رئیس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای کشور، آبنمای درز و سایبان -بر روی رودخانه فصلی درز و سایبان- به بهره برداری رسید، عملاً دهستان درز و سایبان از بن بست خارج و دسترسی مردم لارستان و غرب هرمزگان به استان کرمان و شمال هرمزگان امکانپذیر شد. تا پیش از این، لارستانی ها برای رسیدن به کرمان باید ابتدا به شیراز یا بندرعباس سفر میکردند و این مسافت طولانی، به نوعی بین مردم کرمان و لارسـتان فاصله انداخته بود.

توسـعه و تحکیم روابط تجاری و اقتصادی بین لارسـتان، سـیرجان و حاجی آباد هرمزگان: تا چند سال قبل، بدلیل نبود راه دسترسی مناسب از لارستان به دو شهرستان سیرجان و حاجی آباد، امکان استفاده و بهره برداری از ظرفیتها تجاری و کشاورزی این دو خطه برای لارستان ها و بالعکس میسر نبوده و در نتیجه پیوند تجاری قوی و مستحکمی بین تجار و فعالان اقتصادی سه شهرستان با یکدیگر شکل نگرفته است. از سال ۹۷ به این سو، «گذرگاه چهاربرکه درز شهدادی» ،مسیری با امکانات حداقلی، فرصت ایجاد ارتباط دو سویه لارستان-حاجی آباد و لارستان-سیرجان را فراهم کرده است؛ در صورت ارتقاء این جاده ۱۶۰ کیلومتری، قطعاً حجم مبادلات تجاری بین این سه شهرستان مهم در نیمه جنوبی کشور (لارستان در جنوب فارس/ سیرجان در جنوب کرمان / حاجی آباد در شمال هرمزگان) افزایش قابل ملاحظه خواهد یافت.

سیرجان، شهر جهانی گلیم و دومین شهرستان پرجمعیت استان کرمان، با برخورداری از معادن عظیم سنگ آهن (معدن گل گهر، بزرگترین معدن سنگ آهن ایران)، معادن مس ( معدن مس چهارگنبد و مجموعه معدن و كارخانه های فراوري مس درخشان تخت گنبد، بزرگترين معدن مس فعال بخش خصوصي كشور)، هزاران هکتار باغ پسته و زمین زراعی و مرکبات، یکی از شهرهای صنعتی، معدنی و کشاورزی شاخص و پیشرو در استان کرمان و جنوب کشور محسوب میشود. منطقه ویژه اقتصادی سیرجان، فرودگاه، پایگاه آماد و پشتیبانی نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، چندین نیروگاه برق سیکل ترکیبی، قرارگیری در کریدور جاده ای و حمل و نقل ریلی شمال-جنوب از دیگر شاخصه های ممتاز اقتصادی این شهرسـتان است.

حاجی آباد، شمالی ترین شهرستان هرمزگان، قطب تولید خرمای مرغوب و صادراتی «پیـارم» در کشور است. با وجود بیش از ۳۲هزار هکتار سطح زیرکشت محصولات باغی، زراعی و گلخانه ای، حاجی آباد در جایگاه برتر حوزه کشاورزی هرمزگان قرار گرفته است. وجود معادن بزرگ کرومیت، منگنز، سیلیس و … از دیگر ظرفیتهای اقتصادی حاجی آباد است.

رونق اقتصادی دهستان درز و سایبان: با افزایش تردد انواع خودروهای سبک و سنگین در جاده ۱۶۰ کیلومتری «چهاربرکه، درز، شهدادی» احداث ۲ مجتمع خدمات رفاهی و پمپ بنزین توجیه اقتصادی پیدا میکند. احداث مجتمع های خدمات رفاهی، علاوه بر اشتغالزایی و ایجاد رونق اقتصادی در دهستان محروم درز و سایبان، دسترسی ساکنین روستاهای مختلف این دهستان را به جایگاه سوخت و پمـپ بنزین تسهیل خواهد کرد.

از دیگر فواید اقتصادی تمرکز و ارتقاء جاده «چهاربرکه، درز، شهدادی» میتوان به دسترسی آسان تر مردم شهرستانهای لارستان، خنج، گراش، اوز و جویم به ایستگاه راه آهن زادمحمود که قطارهای مسافری در آن توقف میکنند اشاره کرد. مناسب نبودن جاده یکی از دلایل اصلی عدم استقبال لارستانی ها از ایستگاه راه آهن زادمـحمود برای سـفر به تهران، مشهد و اصفهان است.

با اجرای طرح بهسازی و تعریض جاده، رفع نقاط حادثه خیز مسیر و نصب علائم و تابلوهای ترافیکی، ضمن افزایش ایمنی این جاده و تسهیل در تردد انواع خودروها و وسائط نقلیه، مردم شـریف دهستان درز و سـایبان نیز از منافع اقتصادی آبادشدن جاده بهره مند خواهند شد.

در قسمت‌های قبلی بخشی از ویژگی‌های گذرگاه راهبردی «چهاربرکه، درز، شهدادی» بیان شد. مسیری به طول ۱۶۰ کیلومتر که دو کُهن سرزمین «کرمـان و لارسـتان» را به هم متصل و محور شرقی-غربی لارستان را تکمیل کرده است. جاده‌ای که دسترسی صنایع کرمان و سیرجان را به منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس(عسلویه) و مناطق ویژه اقتصادی لارستان و لامرد را هموارتر و کوتاه‌تر کرده و فواید اقتصادی-تجاری حاصل از توسعه و رسیدگی جدی به آن دستکمی از سایر محورهای ترانزیتی لارستان ندارد. اجرای طرح بهسازی و تعریض جاده، رفع نقاط حادثه‌خیزِ مسیر و نصب علائم و تابلوهای ترافیکی و در مجموع، طرح ارتقای این جاده فرعی به راه اصلی درجه یک، علاوه بر سودآوری اقتصادی که قبلاً به آنها اشاره شد، توجیهاتی در حوزه پدافـند غیرعامل و اجتماعی نیز دارد.

کریدور حمل و نقل و تجاری شمال-جنوب، پس از عبور از شهرهای مختلف استان‌های اصفهان، یزد و کرمان به شهر سیرجان می‌رسد و در ادامه از طریق بزرگراه ۳۰۰کیلومتری سیرجان-بندرعباس، پایتخت سیاسی ایران (تهران) را به پایتخت بازرگانی و تجارت کشور (بندرعباس) متصل می‌کند. اخیراً با افتتاح آزادراه اصفهان-شیراز، مسیر ترانزیتی جدیدی برای انتقال کالا و مسافر از شمال به جنوب کشور ایجاد شده که به مرور آلترناتیو و رقیب جدی برای کریدور اصلی شمال-جنوب خواهد شد. آزادراه اصفهان-شیراز و در ادامه آن، محور مواصلاتی «شیراز-جهرم-جویم-لارستان» و «لارستان-بندرعباس»، مسیری آباد و امن است که ترافیک جاده ای و حجم تردد انواع خودرو سبک و سنگین عبوری از آن، به خوبی بیانگر جایگاه ویژه این کریدور جدید در اقتصاد، تجارت و صنعت حمل و نقل کشور است. این دو جاده ملی و فرامنطقه ای بوسیله گذرگاه «چهاربرکه-درز-شهدادی» و از طریق دهستان درز و سایبان به هم متصل می‌شوند؛ به‌عبارتی این گذرگاه، محورهای سیرجان-بندرعباس و لارستان-بندرعباس را به یک حلقه و لوپ تبدیل می‌کند که از جنبه پدافند غیرعامل بسیار حائز اهمیت است و به همین دلیل می‌توان این مسیر را یک گذرگاه استراتژیک در ترانزیت و حمل و نقل جنوب ایران در نظر گرفت. هر زمان و به هر دلیل یکی از محورهای مذکور بسته شود می‌توان از طریق این گذرگاه، جریان حمل و نقل و عبور و مرور را به کریدور جایگزین منتقل و جابجا کرد.

دهستان محروم درز و سایبان – که امیداوریم به زودی شاهد ارتقای سیاسی آن به بخش درز و سایبان باشیم- با مساحت ۲۵۰۴کیلومتر مربع (تقریباً یک چهارم مساحت شهرستان لارستان) وسیع‌ترین دهستان استان و از برخی از شهرستان‌های کشور بزرگتر است. این دهستان قریب به ۷هزار نفر جمعیت ساکن و ثابت و ۲ هزار نفر جمعیت عشایر کوچ رو دارد. درز و سایبان با برخورداری از معادن سنگ آهن و نمک یکی از مناطق فعال معدنی لارستان و با دارا بودن رتبه برتر استانی در کشت و تولید محصولات کشاورزی از جمله کنجد، گندم، سیب زمینی و صیفی‌جات از قطب‌های کشاوزی شهرستان به شمار می‌آید. با افت سطح آبهای زیرزمینی منطقه و کم شدن حجم آب قابل برداشت از سفره‌های تحت الارضی و از سویی شورشدن آب چاه‌های درز و سایبان، در آینده نزدیک، این دهستان نیز با معضل افت تولید محصولات کشاورزی و در نتیجه بیکار شدن بسیاری از فعالان حوزه کشاورزی مواجه می‌شود که یکی از تبعات اجتماعی نامطلوب آن کاهش جمعیت دهستان به سبب مهاجرت به شهرهای مجاور خواهد بود. *در بلندمدت، تنها راهِ احیاء و حفظ رونق اقتصادی درز و سایبان، «راه» است*؛ وجود جاده‌های استاندارد، شاخص توسعه و آبادانی هر منطقه است. با توسعه گذرگاه چهاربرکه-درز-شهدادی و ایجاد کسب و کارهای جدید مرتبط با حوزه حمل و نقل، تبعاً روند مهاجرت از دهستان درز و سایبان به لارستان، بندرعباس و داراب معکوس خواهد شد و به مرور، جمعیت ساکن دهستان نیز افزایش خواهد یافت. اگر جاده فرعی فعلی به جاده اصلی و پرترافیک تبدیل شود بی‌شک، دهستان درز و سایبان به دلیل قرارگیری در مسیر «کرمان-سیرجان-لارستان-عسلویه» به یکی از بخش‌های آباد و پر رونق لارستان بزرگ تبدیل می‌گردد.

دانشگاه شهید باهنر کرمان که یکی از مراکز مهم دانشگاهی کشور است، همواره در بین گزینه‌های انتخابی دانش‌آموزان کنکوری شهرهای جنوبی فارس خصوصاً لار، گراش، خنج، اوز، خور، لطیفی، بنارویه، عمادشهر، بیرم، دهکویه و اَرَد برای ادامه تحصیل قرار دارد اما دسترسی دشوار و راه طولانی فعلی (از طریق اتوبوس‌های شیراز و بندرعباس) دانشجویان را بعضاً ناگزیر به انتخاب مراکز دانشگاهی نزدیک‌تر می‌کند. در صورت ارتقای جاده فرعی چهاربرکه-درز-شهدادی به جاده اصلی و امکان تردد روزانه اتوبوس در مسیر لارستان-سیرجان-کرمان و کاهش چشمگیر مسافت و زمان (فاصله زمانی لار تا کرمان به  حداکثر ۶ ساعت خواهد رسید) حتماً شاهد حضور دانشجویان زیادی از منطقه لارستان در مراکز دانشگاهی کرمان و سیرجان خواهیم بود. بدیهی است همین مزیت برای دانش آموزان حاجی آبادی، سیرجانی و کرمانی نیز فراهم می‌شود تا در مراکز آموزش عالی لارستان، گراش و اوز مشغول به تحصیل شوند. بنابراین ایجاد ارتباطات و تعاملات فرهنگی و دانشگاهی از دیگر مزایای توسعه راه درز است. در صورت تردد روزانه اتوبوس در مسیر یادشده، استفاده از ایستگاه راه آهن زادمحمود بسیار مورد استقبال قرار می‌گیرد؛ همچنین فرصت و زمینه بازدید از مراکز گردشگری و تاریخی «کرمان و لارستان»، برای مردمان بااصالت، کوشا و بافرهنگ دو خطه کُهن و ارزشمند از خاک ایران زمیـن مهیا می‌شـود.

ف ۱۱۰