توجه بر کمبود آب در منطقه و اهمیت انتقال بین حوضه ای آن

مقوله آب، اهمیت و کمبود آن در جهان موضوعی است که شاید از منظر اقصادی بیش از سایر مناظر قابل بحث باشد. شعار امسال روز جهانی آب ، «آب بهتر ، کار بهتر » یا به عبارتی «آب و مشاغل »بوده است. امروزه در سراسر جهان بیش از نیمی از کارگران ( حدود ۱٫۵ میلیارد نفر ) به طور مستقیم و یا غیر مستقیم در مشاغل مرتبط به آب مشغول به کار هستند . شعار روز جهانی آب در سال ۲۰۱۶ نشان می دهد که چگونه کمیت و کیفیت مناسب آب می تواند زندگی و معیشت کارگران و همچنین شرایط اقتصادی و اجتماعی جوامع و ملل دنیا را دگرگون سازد . بنابراین حفاظت و صیانت از منابع آب و مدیریت پایدار آن برای حال و آینده موضوعی است که در تمامی مناطق دنیا بویژه مناطق خشک و نیمه خشک دنیا باید به آن پرداخته شود .

طبق گزارش سال ۲۰۰۸ سازمان ملل طی یک قرن گذشته جمعیت جهانی ۳برابر و میزان استفاده از منابع آب تجدیدپذیر ۶برابر شده است و هر دو ثانیه دو نفر به جمعیت شهرنشین دنیا افزوده می شود.

آمارهای سازمان خوار و بار جهانی نشان دهنده آن است که روند مصرف آب در دنیا بیش از ۲برابر نرخ افزایش جمعیت بوده است . پیش بینی می شود که تا سال ۲۰۲۵میزان برداشت آب از منابع آبی در کشور های در حال توسعه به میزان ۵۰ درصد و در کشور های توسعه یافته به میزان ۱۸ درصد افزایش یابد .اکثر کشور های در حال توسعه و فقیر کشور هایی هستند که در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا قرار دارند که دچار کمبود فیزیکی و یا اقتصادی آب هستند.

اکثر این کشور ها با تمام توان خود در جهت توسعه و گذار به توسعه یافتگی ، بصورت غیر هدفمند از منابع آبی خود برداشت نموده و امروزه دچار کمبود شدید آب هستند ودر حال حاضر نیز بدلیل عدم برنامه ریزی های مناسب و مدیریت شده روز به روز بر شدت این بحران افزوده می شود. با ادامه این روند ،افزایش نیاز ها به آب همراه با آلودگی آب و عدم کنترل آن ، می تواند تاثیر بسیار نامطلوبی را بر محیط زیست ، رشد و توسعه و اقتصاد بسیار ی از این کشور ها داشته باشد.

کشورهای خاورمیانه از جمله ایران از جمله این کشور ها هستند. طبق گزارش فائو ، در سال ۲۰۲۵، ۱٫۸ میلیارد نفر از مردم جهان در مناطقی با فقدان شدید آب و دو سوم از مردم جهان در مناطقی با شرایط استرس کمبود آب زندگی خواهند کرد. ایران به همراه کشور های خاورمیانه و کشور های نوار شمالی و شرقی افریقا در سال ۲۰۵۰ با کمبود شدید آب مواجه خواهند شد . این کمبود اگر چه می تواند برای کشور های افریقایی از نوع کمبود اقتصادی به معنای نبود بودجه کافی برای استخراج آب باشد اما بدون شک برای کشور های خاورمیانه ای از جمله ایران که منابع آبی خود را در صد سال اخیر به شکلی غیر قابل تصور برداشت نموده اند از نوع فیزیکی خواهد بود به این معنا که حتی اگر بودجه برای استحصال آب وجود داشته باشد دیگر ماده ای بنام آب وجود ندارد تا آن را استحصال کنیم.

بدون شک برای یک کشور در سال ۲۰۵۰ کمبود فیزیکی مهلک تر و کشنده تر از کمبود اقتصادی است. بنابراین کشور هایی از جمله ایران که در حال حاضر طبق گزارشات سازمان ملل و سازمان بین المللی مدیریت منابع آب، در شرایط کمبود شدید قرار دارند باید در جهت حفظ بیشتر منابع آب تجدید پذیر و مدیریت پایدار آن گام بردارند .

  

ایران کشوری پهناور با جمعیتی بالغ بر ۸۰ میلیون نفر واقع در خاورمیانه و کمربند خشکی جهان بیش از ۹۰ درصد آب خود را صرف فعالیت های کشاورزی می نماید و بخش کوچکی را در مصارف شرب و صنعت استفاده می نماید . برداشت بی رویه و غیراصولی آب از منابع آبهای زیرزمینی و سطحی سبب شده است تا کیفیت آبهای زیرزمینی در بسیاری از شهر های ایران بویژه شهر های جنوبی رو به وخامت و غیرقابل استفاده باشد.

آب شرب در دسترس مردم به شدت محدود شده است . استان های یزد و کرمان و هرمزگان و سیستان و بلوچستان و بسیاری از استان های دیگر جهت تامین آب کافی برای کشاورزی و شرب دچار مشکل شده اند. بسیاری از روستا ها فاقد آب لوله کشی شرب و سالم هستند. عدم توجه به منابع آبی و کاشت محصولات آبدوست به روش سنتی درمناطق خشک و کم آب ، مهلکترین پیامد های منفی را برای منابع آبی این مناطق به ارمغان آورده و در آینده با ادامه این روند وخیم تر نیز خواهد شد . بطور کلی همه این عوامل سبب شده است تا مناطق مختلف کشور روز به روز به فرایند انتقال بین حوضه ای آب وابسته تر شوند. در سال های اخیر های اخیر بیش از پیش بر انتقال بین حوضه ای آب در مناطق مختلف کشور تاکید شده است .

نیاز آبی مناطق مختلف کشور ،اجرای پروژه های بزرگ تصفیه و انتقال آب از منابع آبی مثل دریا را اجتناب ناپذیر کرده است. تصفیه آب شور خلیج فارس و انتقال آن به شهر های جنوبی از قبیل استان فارس مستلزم تامین هزینه های بسیار بالا و تکنولوژی های پیشرفته است .

اما با مدیریت صحیح منابع آبی و برنامه ریزی های مدون در جهت حفظ منابع آب، احداث سد ها و سیل بند ها در جهت ذخیره سیلاب های موسمی جهت مصرف در کشاورزی و تغذیه آبهای زیرزمینی ، کنترل مداوم کمیت و کیفیت آب ، کاهش تلفات آب در شبکه های آبرسانی شهری و کشاورزی با اصلاح و بروز آوری سیستم هاو شبکه های توزیع، آمایش سرزمینی و مکانیابی مناسب جهت احداث صنایع آبدوست، احداث تصفیه خانه های فاضلاب جهت بازیابی بهتر آب برای مصرف در کشاورزی ، سرعت بخشیدن به اصلاح روش و مدرنیته کردن کاشت محصولات کشاورزی آبدوست در منطقه، استفاده از تکنولوژی های ساده و ارزان و به روز دنیا در صنعت و کشاورزی ، توجه بیشتر به مبحث تجارت آب مجازی و رد پای آب ، استفاده از سیستم های بازیابی و استفاده مجدد از آب خاکستری در مناطق متمرکز شهری مثل پروژه های مسکن مهر و از همه مهمتر مد نظر قرار دادن ارزیابی اثرات زیست محیطی و آموزش به مردم در تمامی بخش های مدیریت منابع آب می تواند از حجم آب انتقال یافته بین حوضه ها بکاهد که این خود تاثیری مثبت در کاهش هزینه های طراحی ، ساخت پروژه های بزرگ آب شیرین کن و انتقال و تسهیل در بهره برداری از آن خواهد داشت ومی تواند راه گشای منطقه برای مقابله با پدیده کم آبی در دهه های آینده باشد.

همواره رشد جوامع شهری ، افزایش نیاز به آب و غذا را بدنبال دارد و بالطبع تامین مداوم و بهینه آب و حفاظت همگانی از این سرمایه ارزشمند می تواند به عنوان یکی از اصول لاینفک در پیشرفت صنعت و کشاورزی و تلقی شود که حفظ و ارتقائ مشاغل در کشاورزی و صنعت و بهبود کیفیت زندگی شهر نشینی را به دنبال خواهد داشت.

نویسنده: مجتبی سجادی
دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی بهداشت محیط دانشگاه علوم پزشکی تهران