جغرافياي سياسي «لارستان»

لارستان از گرمسيرات فارس، وسيع‌ترين بلوكات است ميانه شرق و جنوب شيراز افتاده درازاي آن از قلعه فارياب ناحيه كورستان تا قريه عمويي سفلي 57 فرسخ، پهناي آن از حاجي آباد ناحيه مزايجان تا بندر چارك 45 فرسخ.

حاج ميرزا حسن حسيني فسايي در تأليف گرانبهاي خويش – فارسنامه ناصري – با جملات بالا به معرفي لارستان پرداخته است. او در اين اثر لارستان را داراي 15 ناحيه معرفي كرده است.

با اين تعبير لارستان از عمده‌ترين مراكز تجاري جنوب گفته مي‌شده است كه در ميانه خليج فارس نقش ارتباط بين سواحل و مراكز را برعهده داشته است. بندرگاه اين منطقه بندر كنگ و سپس بندر لنگه بوده است.

وسعت لارستان از بندرعباس در شرقي‌ترين نقطه تا بندر كنگان در غربي‌ترين نقطه آن، طولاني‌ترين ساحل را در خليج فارس شامل مي‌شده است.

*)نقشه سياسي لارستان در اواخر عصر قاجاريه

اين بندرگاه‌ها تا آن زمان كه انگليس بندر بوشهر را جهت پايگاه تجاري خويش در نظر نگرفته بود از اهميت درجه اولي در بازرگاني خليج فارس برخوردار بوده است. علت تغيير سياست انگليس و توجه اش به بوشهر، سياست‌هاي مالياتي و ضد انگليسي نصير خان لاري حاكم لارستان بوده است.

براي نشان دادن اهميت تجاري اين مناطق و برآورد ميزان تأثير آنها در اقتصاد ايران كافي است به ترافيك تجاري قرن هفدهم ميلادي كه از طريق سفرنامه هاي موجود به دست آمده است توجه كنيم.

داده‌هاي ما در اين بخش برگرفته از فهرست سفرنامه‌هاي اروپاييان كه در مجلات گوناگون تاكنون به چاپ رسيده مي‌باشد بخشي از اين اطلاعات نيز براساس تحقيقات راينهارد پوهانكا باستان‌شناس اتريسي مي‌باشد. ما حجم تبادل مسافران را در دو مسير شيراز – لار – بندرعباس و شيراز- لار – بندر كنگ مشخص مي‌سازيم.

دو راه منتهي به لار از بندرعباس و بندر لنگه از قرن يازدهم قمري به بعد به دليل بالا رفتن حجم تجارت دريايي از ترافيك بالايي برخوردار شده و رونق خاصي يافت.

كاروانسراهاي اين دو مسير تاكنون نيز برجاي مانده و از كيفيت بالايي برخوردارند. در آغاز قرن سيزدهم قمري جنگ بين كريم خان زند و نصير خان لاري براي كنترل بنادر و راههاي عبور از لارستان خرابي اقتصادي شديدي را به بار آورد.

در همين حال درگيري‌هاي قدرت‌هاي محلي در لارستان موجب شد تا كمپاني‌هاي تجارتي بيگانه به قسمت‌هاي شمالي‌تر خليج فارس روي بياورند.

انگليس به بوشهر و آلمان ها به جزيره خارك نقل مكان كردند. عليرغم اين مشكلات لارستان به تجارت خويش با بنادر خليج فارس همچنان ادامه داد و خصوصاً‌ ارتباط زميني خويش را با بندر عباس و بندرلنگه و بندر طاهري حفظ نمود.

در سال 1881 استاك لار را در شرايط نسبتاً‌خوبي ديده است او فعاليتهاي فتحعلي خان و پسرانش را در جهت آباداني لار تشريح و توضيح داده است. منظره عمومي لار در سال 1907/1325 هـ.ش ويلسن نشان داده است.

كاروانهاي حامل قند و شكر و چاي و نفت و شمع در جاده هاي بين لار – لنگه و بندر عباس در حال رفت و آمد بوده و مسير آنها به خوبي تشريح شده است. از بندرعباس به لار كاروان ها با توقف در پانزده منزل و از بندرلنگه به لار با توقف در هشت منزل حركت مي‌كرده‌اند. در ضمن جاده‌هاي تجارتي ديگري بندرلنگه را به تراكمه و اشكنان از بلوك لارستان متصل مي ساخته است. كاروانسراهاي مسير لار و بندرعباس، لار و بندرلنگه توسط هيئت باستان‌شناسي اتريش در سال 1983 م. شناسايي گرديده است.

بدين ترتيب لار مركز لارستان از دو طريق به دريا متصل بوده است، كاروان‌هاي تجارتي از اين دو راه به لار و از آن جا از دو مسير جهرم يا داراب به شيراز مي‌رفته‌اند.

فاصله 25 فرسخي بين لار و جهرم از طريق كورده، دهكويه،‌بريز، شرفويه، بنارويه، جويم، چاه تلخ، رفت و‌امد مي‌شده است از جهرم نيز تا شيراز پنج منزل راه بوده است راه كارواني ديگري لار را به داراب و شيراز متصل مي‌كرده‌ است.

مراكز تجاري بندرعباس و بندر لنگه توسط تجار لارستاني اداره مي‌شده است. ليستي از تجار بندرلنگه توسط سديدالسلطنه كبابي ارائه گرديده كه تقريباً‌ تمامي آنها لارستاني هستند. بازرگانان منطقه در هندوستان نيز داراي دفاتر تجاري بوده‌اند و بيشتر تجارت با ايران را در اختيار داشته‌اند.

مي‌توان گفت كه بازرگانان لارستان در طول تاريخ اين منطقه از قدرت اجتماعي بسيار بالايي برخوردار بوده و در تمامي تحولات سياسي نقش اساسي را ايفا كرده‌اند.

بارزترين نمونه دخالت ايشان را مي‌توان توطئه عليه آخرين امير محلي لار ابراهيم خان دوم و سقوط لار توسط شاه نام برد.

تجارت لارستان در آستانه مشروطيت ضربه سختي خورده و رونق ديرينه خويش را از دست داد، همين امر واكنش سريع تجار را سبب گرديد تا بتوانند امنيت رفته را باز گردانند، راه حل اين مسأله در دعوت عالمي از عراق عرب به لار ديده شد تا بتوانند در پناه حمايت مذهبي او حاكميت خويش را بر لارستان به دست آورند.

منبع: لارستان و جنبش مشروطيت – محمدباقر وثوقي