نگاه اقتصادی سید لاری راهگشای استقلال اقتصادی کشور

رهبر معظم انقلاب فرمودند «فتوای آن مرحوم درباره‌ی اجناس خارجی با اینکه ده‌ها سال پیش صادر شده اما هنوز زنده است و برای امروز ما راهگشا است و باید فراروی استقلال اقتصادی ما قرار گیرد.

محمد عباسیان لاری: یکی از مشهورترین رهبران مذهبی – سیاسی فارس در اواخر عصر قاجار و دوران پرتلاطم مشروطیت و پس از آن، آیت الله سیدعبدالحسین لاری است. او که از جمله شاگردان طراز اول «میرزای شیرازی» محسوب می شد،(۱) در ۱۳۰۹ ه ق /۱۸۹۲م(۲) به دعوت شورایی از تجار و روحانیون لار(۳) و بنا به توصیه استاد خود(۴) جهت حل و فصل مشکلات مذهبی و سیاسی جنوب ایران و حمایت از قشر قدرتمند تجار در مقابل تعدیات حکام محلی(۵) وارد لارستان گردید.

لارستان(۷) عنوان عمومی منطقه بزرگی در کرانه های جنوبی خلیج فارس است که به دلیل موقعیت ترانزیت از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است.(۸) جاده های منتهی به بندرعباس و بندرلنگه از این منطقه می گذرد.(۹) تجار لارستانی تقریباً تمامی مبادلات بازرگانی داخلی را در این ناحیه مهم بر عهده داشته اند.(۱۰) «سید» از همان ابتدا با حمایت مالی بازرگانان توانست به سرعت مراحل تثبیت اقتدار خویش را طی کند.

اولین اقدام او تأسیس «حوزه علمیه» و جذب شاگردان از نواحی مختلف جنوب بود.(۱۱) ما فهرستی از شاگردان «سید» را در دست داریم که از شهرهای مختلف جنوب مثل بوشهر، شیراز، جهرم، فیروزآباد، داراب، سیرجان، بندرعباس، بندر لنگه و… بوده اند.(۱۲) او با انتشار رساله سیاسی آیات الظالمین در ۱۳۱۴ ه ق /۱۸۹۷م، عملاً موضع گیری خود را به عنوان یک روحانی اصول گرا و مخالف با مشروعیت سلطنت قاجار اعلام کرد.(۱۳)

شاگردان مکتب او نیز با همین روحیه تربیت می شدند و اصولاً هرگونه سازش و همراهی با مظاهر ظلم را حرام و غیرشرعی می دانسته اند.(۱۴) طی همین دوره، فعالیتهای ضدمیسیونری او باعث واکنش «ناصرالدین شاه» گردید.

فرستاده شاه پس از مشاهده اقتدار «سید» در لارستان، عملاً از خواسته های خود صرف نظر کرد.(۱۵) در سال ۱۳۱۶ه ق/ ۱۸۹۹م فعالیتهای «سید» علیه «یهودیان» منطقه جنوب آغاز گردید و نهایتاً این امر به اخراج تدریجی این قشر قدرتمند اقتصادی از «لار» و دیگر نواحی منجر گردید. شواهد تاریخی دال بر مهاجرت یهودیان تا سال ۱۳۲۵ق/۱۹۰۷م در دست است.(۱۶)

در آستانه
انقلاب مشروطیت و سالهای بحران، «سید لاری» با استفاده از نفوذ شاگردان خود در محدوده جغرافیایی وسیع جنوب ایران و با بهره مندی از سرمایه گذاریهای بازرگانان(۱۷) و حمایتهای بی دریغ اقشار گوناگون اجتماعی، به ویژه نیروهای عشایر و شبه عشایر، توانسته بود اقتدار و توانمندی خود را به عنوان بالاترین مرجع مذهبی و سیاسی به تثبیت رساند.

اقتداری بر اساس باورهای مذهبی که کاملاً مشروع و منطبق با روحیه عصر بوده است.

«سید لاری» متعدد فتوا بر حرمت استفاده از کالای بیگانگان دارد که در ادامه به آن ها پرداخته خواهد شد، و بر این اساس او سالها پیش از وقوع انقلاب، توانسته بود رهبری سیاسی – اجتماعی لارستان را به دست آورده و اقتدار بلامنازع خویش را تثبیت کند. و از این رو اولین حکومت مستقل اسلامی در جنوب ایران تاسیس شد .

از جمله کار های مجتهد لاری برای تثبیت حکومت نو پای اسلامی در لارستان، بعد از تاسیس حوزه علمیه، راه اندازی کارخانه ی اسلحه سازی، ضرب سکه و چاپ اسکناس ، کارخانه های ریسندگی، چاپ تمبر و … می باشد.

از دید سید عبد الحسین لاری، اقتصاد اصلی ترین رکن استقلال یک جامعه است . و تنها با استقلال اقتصادی، استقلال سیاسی و فرهنگی تحقق می یابد.

در اوضاع سیاسی اجتماعی آن زمان که کشور تهاجم گسترده روسها از شمال و از جنوب انگلیس ها، را متحمل شده بود، ایشان شدیدا کالاهای بیگانگان خصوصا این دو کشور را تحریم می کند و اعتقاد دارد هرمقدار پول از هرجای ممالک اسلامی به این کشور ها برود کمک به کفار و تضعیف اسلام و حرام است.

سید بخوبی از امتیاز ویژه ای که ایران بهره مند است اما در کشور های همچون عثمانی کم تر دیده می شود، خبر دارد و آن هم بحث نهضت تحریم است.

این مسأله یکی از خصوصیات وتوانمندی های مرجعیت شیعه است و ریشه در باور و فرهنگ مردم دارد. این نوع مبارزه که به آن مقاومت منفی یا مقاومت مدنی هم می‌گویند، برای حکومت مجتهد لاری بسیار مهم و اثرگذار می باشد. برای مثال میتوان نهضت تحریم تنباکو از سوی میرزای شیرازی را نام برد که سید رهبری بسیار قوی آن درجنوب را داشته که از نامه های میرزا به ایشان می توان متوجه این مسئله شد.

بنابراین مقابله‌ی میرزا و شاگردانش از جمله مرحوم لاری با بحث نفوذ اقتصادی دشمن بسیار مهم است، زیرا باعث شد قسمت مهمی از استقلال کشور حفظ شود؛ و هیچ گاه گشور بصورت کامل اشغال نشود و به گواه تاریخ هند به وسیله‌ی فشار اقتصادی کمپانی هند شرقی فتح شد.

قابل توجه است که مرحوم سید عبدالحسین لاری در فتوایش آورده است که راه ورود استعمار به کشور ما اقتصاد است و وقتی ما پول به کالاهای این‌ها بدهیم، این‌ها تقویت می‌شوند و این خود گواه آن است که علمای آن زمان بخوبی از روش مستعمران خبر داشتند و به فنون شان آگاه بودند.

از جمله فتاوایی که مرحوم سید عبدالحسین لاری در خصوص خودکفایی ممالک اسلامی دارند، می توان به استفتناء ی که درمورد استفاده از کالای بیگانکان از ایشان می شود، اشاره کرد:

ایشان در پاسخ به این سؤال که آیا استعمال مصنوعات، مشروبات، ملبوسات و مطعوماتی که از بلاد کفر وارد می‌شود جایز است؟
طبق روش معمول خود پس از بیان استدلال‌ها و مستنداتی از قرآن فتوا می‌دهد که امروز آنچه به‌عنوان پول از بلاد اسلامی به بلاد خارجه می‌رود، کمک به دشمنان دین و کفار است برای ریختن خون مسلمانان. اجتناب از استعمال آنها برای مسلمانان واجب است مگر در صورت اضطرار و عدم وجود اشیاء وطنی اسلامی پس از عدم علم به نجاست آنها اکلاً، شرباً و لبساً فی الصلاه و الطواف. و بحث مفصلی راجع به این مسئله می‌کنند و می‌فرمایند باید وسایل قطع احتیاج به کفار فراهم شود. (۱۸)

نقل شده در آن زمان که حجاج خانه‌ی خدا در بازگشت از سفر حج قرآن‌های عثمانی را وارد می‌کردند به شدت مورد مذمت و نکوهش ایشان قرار می‌گرفتند؛ چرا که این قرآن‌ها در کشور آلمان چاپ می‌شد و از همین دریچه وجوه فراوانی به دولت آلمان می‌رسید. همچنین مرحوم سید عبدالحسین لاری از مصرف قند و چای به این علت که دولت‌های محارب در واردات آن نقش داشتند خودداری می‌کرد.

بخشی از یکی از فتواهای ایشان که علیه انگلیس صادر شد این است که «اعلان به هر کس و هرجا از فِرَق ششصد کرور [حدود سیصد میلیون نفر] مسلمین داخله و خارجه، حتی بر صبیان و نسوان، واجب فوری است جهاد و دفاع این کفار و اعوان این کفار و سد ابواب طمع و بهانه‌ی مالیات و گمرک و قرنطینه و تذکره و گرفتن اسلحه از مسلمانان.» در آن زمان حدود سیصد میلیون مسلمان در دنیا بود. بنابراین، این فتاوا مربوط به همه‌ی ممالک اسلامی می‌شود نه فقط ایران.(۱۹)

خاطره ای از دیدار مرحم سید عبدالحسین آیت اللهی نوه مرحوم سید لاری با رهبر معظم انقلاب از زبان دکتر سید محمد تقی ایت اللهی در خصوص اهمیت فتاوای ایشان نقل می شود :
پس از قبول قطعنامه از سوی ایران، قوای بعث حمله‌ی مجددی را به ایران آغاز کردند که در پی این حمله اعلام بسیج عمومی شد و بسیاری از ائمه‌ی جمعه به جبهه رفتند. در آن زمان آیت‌الله خامنه‌ای هم
به جبهه آمدند. مرحوم سید حسین آیت‌اللهی نوه‌ی مرحوم لاری که آن زمان امام جمعه‌ی جهرم بودند نقل می‌کند که یک شب آیت‌الله خامنه‌ای ما را برای شام دعوت کردند. ما به محل اقامت ایشان رفتیم و شام را با هم صرف کردیم.

بعد از صرف شام من به گمان اینکه ایشان احتمالاً حرف‌هایی با فرماندهان جنگ دارند و من نباید وقت ایشان را بگیرم بازگشتم که ایشان دنبال من فرستادند و گفتند که ما با شما این حرف‌ها را نداریم و درباره‌ی جد ما (مرحوم لاری) پرسیدند که بحث زیادی هم بین ما شد تا آنجا که من خاطره‌ای را که برادرم از پدرم شنیده بود برای ایشان نقل کردم. ماجرا این بود که یک روز مرحوم لاری می‌بیند کالسکه‌ای در فیروزآباد فارس در حال حرکت است. می‌پرسد این کالسکه چیست؟
مشخص می‌شود افراد سوار بر آن چند کاردار و سفیر خارجی و مستشار روس هستند. به محض اطلاع از این موضوع حال ایشان به شدت منقلب می‌شود به‌گونه‌ای که سه روز لب به غذا نمی‌زند و می‌گوید آن غیرت مسلمانی کجاست که دشمن خارجی می‌تواند این‌طور در کشور اسلامی به راحتی حرکت کند؟

ایشان نقل می‌کند که رهبری پس از شنیدن این ماجرا فرمودند «ای کاش یک جو غیرت این مرد بزرگ در میان برخی سران کشورهای اسلامی بود تا این‌گونه تن به ذلت ندهند» و بعد فرمودند «فتوای آن مرحوم درباره‌ی اجناس خارجی با اینکه ده‌ها سال پیش صادر شده اما هنوز زنده است و برای امروز ما راهگشا است و باید فراروی استقلال اقتصادی ما قرار گیرد.

 

قابل توجه است که دیدگاه های فقهی و سیاسی رهبر معظم انقلاب بسیار به مرحوم سید لاری نزدیک و گاه یکی می باشد به عنوان مثال در ادامه اشاره ای کوتاه به بخشی از سخنان حضرت ایت الله خامنه ای درحرم مطهر امام خمینی ۱۳۹۲/۰۳/۱۴ می شود:

اگر ملت مقتدر باشد، توانا باشد، نیاز خود را کم کند، مشکلات خود را برطرف کند، و امروز که مسئله‌ی اقتصاد مسئله‌ی اصلی است، بتواند اقتصاد خود را روبه‌راه کند، دشمن در مقابله‌ی با ملت ایران بی‌دفاع خواهد ماند.

همان گونه که تا کنون گذشت و بر کسی پوشیده هم نیست، تنها راه پیشرفت و تکامل یک جامعه، ایجاد استقلال اقتصادی و سیاسی آن جامه است. چرا که اگر چنین نباشد، قطعا به آن جامعه و ارزش های فرهنگی اجتماعی آن دست اندازی خواهد شد. بنابر این امروزه اهمیت استفاده از کالاهای داخلی بجای کالاهای بیگانگان چند برابر گذشته می باشد.

پی‌نوشت‌ها:
۱- تهرانی، آقا بزرگ، نقباءالبشر، نشر دارالمرتضی، مشهد، ج ۳، ص ۱۰۴۸، همچنین اجازه اجتهاد «سید» از میرزای شیرازی در رساله معارف‌اسلمانی چاپ شده است، ن.ک.
لاری، سیدعبدالحسین، معارف السلمانی به مراتب الخلفاء الرحمانی، تهران، ۱۳۱۳ هجری، چاپ سنگی.
۲- مهاجری، عبدالحمید، شجره طیبه، چاپخانه نور، شیراز، ۱۳۷۵ه‍ ق، ص ۸.
۳- مهاجری، عبدالحمید، دوحه احمدیه فی احوال ذریه‌الزکیه، نسخه خطی.
۴- تهرانی، همان، ص ۱۰۴۸.
۵- دوحه احمدیه، نسخه خطی، در این مورد آورده است: «حاج علی‌وکیل لاری به خدمت میرزای شیرازی رسید و عرض می‌کند که ما یک عالمی می‌خواهیم که برائت از ظلم داشته باشد.» برای آگاهی بیشتر از وضعیت نابسامان لارستان در آستانه ورود سید ن.ک: وقایع اتفاقیه، به کوشش سعیدی سیرجانی، انتشارات نوین، تهران، ۱۳۶۲.
۶- ولایت فقیه، زیر بنای فکری مشروطه مشروعه، سید محمدتقی آیه الله‎ی، ص ۳۰.

۷- کالمار (Calmard) با توجه به اطلاعات مندرج در فارس‌نامه ناصری، نقشه‌ای از لارستان عصر قاجاری به دست داده است.
Calmard, J. EI. New edition (Lar and Larestan).
۸- Pohanka, R, Karavanenwege und Karavanserails in Larestan, AMI, Band, ۱۷, pp, ۲۸۵-۳۰۸.
۹- Calmard, J. Les routes de Chiraz au Golfe Persique vues par vayageurs europeens, Paris, ۱۹۷۸.
۱۰- در کلیه نوشته‌های سدیدالسلطنه کبابی می‌توان از اقتدار تجار لارستانی نشان یافت. محلات و بازارهایی به نام لاری، اوزی، بستکی، هنوز هم این دو بندر از بارونق‌ترین مراکز تجاری‌اند. جهت اطلاع بشتر ن.ک: سدیدالسلطنه کبابی، سفرنامه، تصحیح احمد اقتداری، انتشارات بهنشر، تهران، ۱۳۶۲.
۱۱- ن.ک: مهاجری، شیخ عبدالحمید، دوحه احمدیه فی احوال ذریه الزکیه، نسخه خطی. همچنین: رکن‌زاده آدمیت، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، کتابفروشی خیام، ج ۳، ص ۵۷۹.
۱۲- ن.ک: وثوقی، لارستان و جنبش مشروطیت، همان، صص ۸۷-۸۲.
۱۳- لاری، سیدعبدالحسین، آیات الظالمین، شیراز، ۱۳۴۱.
۱۴- در یک نسخه خطی بر جای مانده که حاوی پرسشهای یکی از شاگردان «سید» و پاسخهای فقهی اوست و متعلق به سال ۱۳۱۴ه‍ ق است، سید چنین نوشته است که: «میل به ظلمه و فسقه و جابرین و اعانه آنها ولو به شاهد شدن یا مهر نمودن یا کاغذ نوشتن ایشان موجب شرکت با ایشان و حشر با ایشان است.»
۱۵- شجره طیبه، همان، ص ۸.
۱۶- برای اطلاع بیشتر ن.ک: لوی، حبیب، تاریخ یهود در ایران، انتشارات بروخیم، تهران، ۱۳۳۹، صص ۱۶-۸۱۲.
۱۷- اسناد بسیاری از کمکهای مالی تجار به نهضت «سید» که به تأیید رهبران شیعی ایران در نجف رسیده است، در دست می‌باشد.
۱۸ – شجره طیبه، ص۲۰-۲۲.
۱۹ – محمدحسین رکن زاده آدمیت: فارس و جنگ بین الملل، ج ۲، ص ۳۵۵ و ۳۵۶. و همچنین برای مشاهده مشابه به – همان، ج ۲ ص ۳۵۴ و ۳۵۵، عبدالحمید مهاجری: شجره طیبه، ص ۲۰. سید محمدتقی آیت اللهی: ولایت فقیه زیربنای فکری مشروطه مشروعه، ص ۱۱۶ و ۱۱۷.، مراجعه شود.