مرگ 20 هزار لارستانی بر اثر بیماری وبا/مهیاوه دوای درد وبا

بیماری‌های واگیردار به خصوص وبا در ایران دوره قاجار چندین بار شیوع پیدا کرده است که در این میان در ایالت‌ فارس نیز بیماری همه‌گیر می‌شد و بروز و ظهور مصائب طبیعی همچون قحطی، زلزله و هجوم ملخ‌ها از توان مردمی برای مواجهه با بیماری می‌کاست. به نحوی که جمعیت قابل توجهی به کام مرگ کشیده می‌شدند.

قربانیان زیاد وبای سال ۱۲۳۶ قمری

در دوره ای که قاجارها بر ایران حکمروایی می کردند، چندین وبا در سطح جهانی شیوع یافت که در همه اینها ایالت فارس نیز از آسیب در امان نماند. به این صورت که نخستین وبا از ۱۲۳۲ تا ۱۲۳۸ قمری طول کشید که منشأ بیماری، هند و چین بود و پس از رسیدن بیماری به عمان و بحرین و سپس بوشهر در  ۱۲۳۶ قمری به شیراز رسید و شمار زیادی را به کام مرگ کشید. از جمعیت ۴۰ هزار نفری شیراز، روز نخست ۸۰ تن، روز دوم ۲۰۰ تن، ۲ هفته اول پنج هزار و۶۰۰ تن و در چهار هفته آخر دوسوم اهالی را به کام مرگ کشاند.

سه وبا در چند سال متوالی

دومین وبا در سا ل های ۱۲۳۹ تا ۱۲۶۷ قمری رخ داد که در این دوره زمانی، سه بار مرض وبا در ایالت فارس شیوع پیدا کرد. نخستین بار در  ۱۲۴۱ قمری عده ای به بیماری مبتلا شدند و هفت سال بعد یعنی در ۱۲۴۸ قمری نه تنها هجوم ملخ های مصری زمینه قحطی را در شیراز فراهم کرد، بلکه در این سال مرض وبا دوباره شیوع یافت و جان تعداد زیادی از مردم را گرفت. آخرین مورد وبا در این دوره، در ۱۲۶۳ قمری رخ داد که بروز زلزله در سال بعد، شیوع آن را تسریع کرد.

وبا همراه با خشکسالی، قحطی و زلزله

سومین پاندمیک وبا در جهان در میان سا ل های ۱۲۶۸ تا ۱۲۷۵ قمری شیوع پیدا کرد که در این فاصله، ایالت فارس متحمل مصیبت های زیادی شد. به گونه ای که با کمبود بارش، خشکسالی و قحطی و زلزله شدید به مرگ شمار زیادی از شهروندان منجر شد و هنوز شیراز از مصیبت زلزله و خشکسالی کمر راست نکرده بود که دوباره زلزله و ملخ خوارگی دیگری به وجود آمد و همه این موارد، زمینه را برای فاجعه ناشی از وبا در ۱۲۷۴ قمری آماده کرد و جان تعداد زیادی از اهالی این منطقه را گرفت به گونه ای که در قشلاقات فارس حدود ۲۰ هزار تن به کام مرگ کشیده شدند.

ناخوشی وبا در جمیع بلوکات فارس

چهارمین وبایی که میان سال های ۱۲۷۶ – ۱۲۹۶ قمری جهان را درنوردید، در ۱۲۸۵ قمری از طرف اصفهان به ایالت فارس رسید که آسیب آن به شیراز با خشکسالی های پی درپی تکمیل شد. به گونه ای که از فارس گزارش رسید: بی آذوقگی و قحطی در ولایات و بلوکات حاصل شده و از کشتن و کشته شدن یکدیگر به جهت تحصیل روزی باک ندارند … علاوه بر این جمیع بلوکات فارس را ناخوشی احاطه کرده است.

وبا با خسارات کم

پنجمین وبا جهانی میان سال های ۱۲۹۸ تا ۱۳۱۳ قمری رخ داد. این وبا در ۱۳۰۶ قمری به شیراز رسید و به دلیل همراه نشدن با مصائب طبیعی مثل زلزله و خشکسالی، ساکنان با کشتگان کمتری مواجه شدند اما در ۱۳۱۱ قمری دوباره بیماری شیوع پیدا کرد اما به دلیل اینکه مصادف با شهریور و آغاز پاییز بود، مرگ ومیر کمی به همراه داشت.

وبا با مرگ و میر بالا

وبای دیگری میان سا ل های ۱۳۱۶ تا ۱۳۴۱ قمری شیوع پیدا کرد که این بیماری از راه تجارت دریایی و از طرف خلیج فارس در سال ۱۳۲۲ به ایالت فارس رسید که به دلیل شدت آن، نرخ مرگ ومیر بسیار بالا بود و تا روزی ۷۰۰  تن جان خود را از دست می دادند.

وبای سال دردی

یکی از حوادثی که بعد ها در فرهنگ عامه مردم به «سال دردی» شهرت یافت و بلافاصله پس از جنگ جهانی اول اتفاق افتاد، شیوع گسترده بیماری واگیر وبا در فارس و بنادر بود که در سندی ذکر آن دوران چنین آمده است: در تمامی فارس از شیراز، جهرم، لار، عباسی و لنجه(لنگه) و تمامی نقاط، مثل این که برگ از درخت می ریزد به سینه درد، مردم می مردند. در لارستان و اطراف آن نزدیک ۲۰ هزار تن قربانی شدند. بیشتر آنان را بی غسل و کفن با لباس دفن کردند. در جهرم و مناطق اطراف آن بیش از ۱۰ هزار تن مردند.

در منابع تاریخی آمده است: در سال های ۱۳۳۷ و ۱۳۴۶ قمری دوبار مرض مسری مهلکی در بستک و قراء آن شیوع پیدا کرده است به طوری که از علائم آن بر می آید، این مرض وبا بوده، مخصوص در مرحله اول( ۱۳۳۷) به قدری شدید بوده است که در یک قریه هزار نفری ۲۷۰ نفر تلفات داده است. تلفات یک روز بستک به ۱۵۰ نفر رسید. 

شاید یکی از دلایل عدم شیوع وبا در روستاهای ساحلی و همچنین شهرهای بندری، مصرف ماهی در وعده های غذایی به عنوان غذای اصلی بوده که موجب تقویت سیستم دفاعی بدن می شده است. عباس انجم روز نویسنده و پژوهشگر می نویسد: برای اولین بار که غذایی به نام «مهیاوه» توسط یکی از اهالی لارستان ساخته شد، در واقع برای مقابله با بیماری عالمگیر وبای آن دوره بوده است زیرا یکی از ترکیبات مهیاوه ماهی است (ماهی متو یا حشینه) و دلیل دیگر سفر اهالی بنادر به کشورهای حوزه خلیج فارس، که لااقل این بیماری دامن مردان خانواده را نمی گرفته است.

راوی دیگری از وضع اسفناک آن زمان چنین روایت می کند: این بیماری هولاک به تمام آبادی جهانگیریه(بستک) به سرعت شیوع یافت و در هر ده و قصبه و شهر روزانه تعداد زیادی تلف شدند. کثرت تلفات مردم چه بسا مجال کفن و دفن نمی‌داد و جسد بیچارگان در آبادی های اطراف طعمه سگ ها و در راه ها و بیابان ها طعمه درندگان می شد. پرستار و گماشته ای که نان و آبی تهیه کند، وجود نداشت، مردم دسته دسته می‌مردند و هر چند نفر در یک گورستان دفن می شدند.

ف ۱۱۰