دلیل عدم حمله به لارستان در سالهای قدیم از نگاه ژئوپلیتیکی چیست؟/علت مهاجرت لارستانی‌ها به کشورهای عربی

سیر تحول منطقه لارستان از ابتدای سکونت تا عصر صفوی توسط بدرالسادات طبیان کارشناس ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه الزهرا(س) تهران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

به گزارش میلاد لارستان، در ادامه سلسله نشست‌های «لاراُستان»، پس از دو هفته وقفه، این هفته این نشست‌ با حضور بدرالسادات طبیان کارشناس ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه الزهرا(س) تهران و همکار تدریس گروه تاریخ دانشگاه پیام‌نور اوز و همچنین علیرضا عطاری کارشناس ارشد تاریخ و دانش‌آموخته ممتاز دانشگاه‌های شیراز و خوارزمی تهران با موضوع مرکزیت تاریخی و روندهای صعود و افول لارستان در کشور به شکل پخش زنده در پیام‌رسان اینستاگرام به آدرس @lar.ostan برگزار شد.

در زیر مباحث مطرح شده از سوی بدرالسادات طبیان کارشناس ارشد تاریخ ایران دوره اسلامی دانشگاه الزهرا(س) تهران و همکار تدریس گروه تاریخ دانشگاه پیام‌نور اوز در این نشست آورده می‌شود:

سیر تحول منطقه لارستان از ابتدای سکونت تا عصر صفوی

نام لارستان ابتدا در کتاب اردشیر بابکان دیده می شود که تحت عنوان «کلار» یاد شده و خود منطقه بدلیل وجود آتشکده معروفی که در منطقه کاریان وجود داشته است معروف بوده است. وقتی به تاریخ لار نگاه می کنیم متوجه می شویم که در ابتدا نامی تحت عنوان لار بر این شهر گذاشته نشده و در برخی منابع مختلف با نام های مختلفی از آن یاد شده است. مثلا در تاریخ طبری این شهر با نام «آلار» بیان می شود. از طرفی ابن بلخی در کتاب فارسنامه خود نام ایراهستان را بر این شهر می گذارد.

اسامی مختلفی مانند “آلار،‌کلار،‌ایراهستان” بر شهر لار گذاشته شده است

در منابع اسامی مختلفی از جمله «آلار، کلار، ایراهستان و…» بر شهر لار گذاشته شده است. تاریخ نگاران از خصوصیت این شهر گرم و کم آب بودن را بیان می کنند. معروف ترین نامی که می توان از ان برای لار بیان کرد نام ایراهستان است.

کلمه «ایرا» در واقع سابقه ای پهلوی به معنای پسکرانه یا ساحل دارد و به منطقه ای گفته می شده که از بندرعباس تا سیراف را شامل می شده است. به لحاظ جغرافیایی منطقه ایراهستان شامل بندرلنگه، بندرطاهری، پارسیان، لامرد، فال، گراش، بندرعباس و لار و … می‌شده است.

در واقع بستره جغرافیایی ایراهستان بسیار گسترده است و وقتی در زبان این منطقه را لارستان بزرگ می نامیم واقعا این نام برازنده آن است زیرا به لحاظ جغرافیایی دارای گستره وسیع و زیادی بوده است.

وقتی سراغ کتاب حمدالله مستوفی در زمان قرن ۷ هفتم هجری می رویم، اولین کسی است که در کتاب خود نام لار را می آورد. مستوفی در کتاب خود می نویسد لار منطقه ای در کنار دریاست که ساکنان آن بیشتر تاجر هستند و دارای مردمی مسلمان است.

حکومت لارستان در ابتدا به “گرگین میلاد”‌منتسب می شود

بسیاری از مورخین معتقد هستند که امیرانی که در لار دارای حکومت بوده اند نسب خود را از گرگین میلاد می دانستند. گرگین میلاد شخصیتی افسانه ای است و عنوان  می شود در زمانی که کیخسرو به غار می رود و محدوده سرزمینی خود را بین امیران خود تقسیم می کند لار را به گرگین میلاد می دهد.

از جمله مستنداتی که در این رابطه بیان می شود شعری است که در شاهنامه فردوسی در این باره اشاره شده است که البته نام لار را در آنجا ( لاد ) بیان می کند. در برخی منابع مانند شرف نامه عنوان شده که گرگین میلاد از نژاد کُرد بوده است و اولاد او برای هزاران سال در لار حکومت کرده و صاحب سکه هستند. این بدان معناست که امیرانی که در لار حکومت داشته اند دارای استقلال سیاسی بوده و بسیار قدرتمند بوده اند. در فارس نامه ناصری نیز روایتی آورده شده است که ساکنان لار  در ابتدا در لار نزدیک ری و تهران ساکن بوده اند و سپس به این منطفه مهاجرت کرده اند.

امیرانی که خصوصا در دوره اشکانیان حکومت را در دست گرفته بودند این اجازه را به حاکمان می دادند که از منطقه خود دفاع کنند و اصولا دارای یک نوع استقلال بوده اند و  در قبال این استقلال باج و خراجی به حاکمان پرداخت می کردند.

در دوره ساسانیان بخاطر وجود آتشکده آذرفرنبغ در منطقه کاریان لارستان این منطقه دارای اهمیت بخصوصی بوده است. پس از سقوط ساسانیان و ورود اسلام به کشور به دلیل وجود زرتشتیان در منطقه لارستان و اینکه این منطقه محل عبور تجار زرتشتی به سمت هند بوده است مردم این منطقه دیرتر به اسلام گرویدند و تقریبا تا سال چهارم هجری این اتفاق طول می کشد. اولین امیری که در منطقه لارستان در زمان عمربن عبدالعزیز به اسلام روی می آورد امیرجلال الدین ایرج لاری است.

بنا بر سابقه بالای لار امیران میلادی زیادی در منطقه حکومت داشته اند اما آنچیزی که بصورت موثق تر می توان به آن استناد کرد از قرن هفتم الی دهم هجری است. یعنی حدودا از سال ۵۹۴ هجری که ۱۵ پسر جانشین پدر در جهت حکومت بر لارستان می شوند. از مهمترین این امیران می توان به امیرقطب الدین موید سال ۵۹۴ الی ۶۴۸ هجری، انوشیروان که دارای اشعار زیادی است که به شاه عادل معروف بوده است.

ابراهیم خان ابن محمدبیگ که در زمان شاه طهماسب اول بر لارستان امیری میکرده و به امیر دیوان معروف بوده است. آخرین امیر لار نیز به امیرعلاء الملک معروف است که از ۹۸۷ الی ۱۰۱۰ هجری بر لار حکومت کرده و از طرف شاع عباس صفوی به ابراهیم خان ثانی ملقب می گردد.

تشکیل دولت صفویه در ایران با اهمیت زیادی روبروست. زمانی که دولت صفویه در ایران تشکیل می شود یک دگرگونه سیاسی و مذهبی  در ایران به وجود می آید بطوری که پس از مدت ها شاهد یکپارچگی سیاسی در کشور هستیم. از طرفی با رسمی کردن مذهب شیعه توسط شاه اسماعیل صفوی یک وحدت مذهبی نیز در کشور حاکم می شود.

 برقراری نظر و امنیت در کشور باعث یک رونق اقتصادی نیز می شود و کشورهای اروپائی متوجه ایران عصر صفوی می شوند. در این دوره است که سیاحان زیادی وارد ایران شده و سفرنامه های زیادی را نگارش می کنند. در عصر صفوی امکانات زیادی برای سیاحان نیز گرفته می شود و آنها از لحاظ رفاهی هم در ایران دارای آسایش هستند.

وجود یک حکومت مرکزی در کشور باعث می شود که امرا و حاکمان در مناطق یا باید اتحاد خود را با حکومت مرکزی به اثبات برسانند یا اینکه قدرت را رها نمایند. در دوران اول صفویه عنوان شده است که امرای لار با فرستادن سفیران و هدایا نزد شاه صفوی ابراز وفاداری می کنند و خود را خراج گذار شاه صفوی اعلام می دارند. به دلیل این ابراز وفاداری بر روی سکه های لاری نام شاهان صفوی ضرب می شده است و خطبه نیز بنام شاه صفوی خوانده می شده است.

 این روند تا زمان ابراهیم خان ثانی که مصادف با شاه عباس یکم می باشد ادامه پیدا می کند. شاه عباس اول به دنبال تمرکز قدرت توسط خود و دارای سیاست های مختلفی در مورد بخش های مختلف بوده است. گفته می شود یکی از اقداماتی که شاه عباس اول انجام می دهد تسخیر لار است.

دلیل عدم حمله به لارستان در سالهای قدیم از نگاه ژئوپلیتیکی چیست؟

شاید بیان شود چرا قبل تر از آن به منطقه لارستان کسی حمله نکرده یا این منطقه را اشغال نکرده است. دلیل اول را می توان عدم وجود کشت و زرع در اطراف لار بیان کرد که موجب میشد حمله کنندگان مجبور می شدند آذوقه زیادی را با خود حمل نمایند. دلیل بعد عدم وجود رودخانه در اطراف لار بوده است که باز حمل آب برای افراد را سخت می کرد زیرا ساکنین آب خود را از آب انبارها تامین می کردند. شگردی که قدیم در منطقه در جهت رفع حمله دشمنان استفاده می کردند ریختن سم در آب انبارها بوده است تا مهاجمین را مسموم نمایند. از این مهم تر وجود قلعه ای معروف به قلعه کیخسروئی در منطقه بوده است.

در تابستان سال ۱۰۰۱ هجری یک زلزله بسیار سهمگین در لار رخ داد که به تاسیسات آبیاری و تجاری منطقه و همچنین قلعه کیخسرو آسیب جدی وارد می کند. این زلزله باعث اسیب به آخرین حکومت لار می شود زیرا اقتصاد لار آسیب دیده است و امیر لار باید این خرابی ها را مرمت کند اما بدلیل مشکلات موجود موجی از نارضایتی در بین مردم علیه حاکم لارستان رخ می دهد.

 از طرفی ابراهیم خان لاری حاکم لار بر خلاف امرای قبل از ابراز وفاداری نسبت به شاه عباس اول غفلت می کند و تجار و بازرگانان اروپائی که وارد شهر می شدند را مورد اذیت و آزار قرار می دهد. از همه این ها مهم تر حاکم فارس در آن دوره علیه شاه عباس شورش می کند و ابراهیم خان لاری نیز به او یاری می رساند. گزارش این اقدامات به گوش شاه عباس اول می رسد و بهانه خوبی برای شاه عباس فراهم می کند تا اله وردی خان را روانه لار کرده و علیرغم رشادت های مردم لار این شهر را تصرف نماید. در واقع سال ۱۰۱۰ هجری شهر لار به تصرف الله وردی خان در می آید. از جمله غنائمی که از لار به دست می آید تاج کیخسروئی بوده که دارای جواهرات زیادی بوده است.

 نقش لاری ها در بیرون راندن پرتغالی ها از خلیج فارس

از ایالت لار در دوره صفویه سه چیز بسیار شهرت داشته است: اسب لاری، اسلحه و تفنگداران لاری و سکه لاری.

در زمان صفویه حاکمان کشور این توقع را از امیران لاری داشتند که هرگاه از جنوب کشور مورد تهدید واقع شود از کشور صیانت نمایند. نیروهای صفوی از لاری ها در جهت ایجاد نظم در جنوب کشور بهره می بردند. جزایر مهم مانند قشم، بحرین، کیش و هرمز در آن زمان در تصرف پرتغالی ها بوده است اما سیاست شاه عباس اول این بود که بیگانگان را از کشور خارج کند. مسلما مهم ترین نیرویی که به بیرون کردن پرتغالی ها کمک می کنند نیروهای لارستانی بوده اند. حتی با کمک تفنگ داران لارستانی پرتغالی ها از بحرین نیز اخراج می شوند که این خود مقدمه ای بر اخراج آنها از جزائر می شود.

در کتابی به نام جنگ نامه قشم به صورت شعر به اخراج پرتغالی ها و نقش تفنگ داران لاری اشاره می شود. متاسفانه در این جنگ ها لاری های زیادی نیز کشته می شوند. در گزارشاتی که ازدوره صفویه بر جای مانده بیان شده که جزیره هرمز خراج گذار حاکم لار بوده است و توقع هم میرفت با حضور پرتغالی ها در آن جزیره مردم لاری به دنبال بازگرداندن این جزیره به کشور باشند. نهایتا امام قلی خان با کمک تفنگ داران لاری و کمپانی هندشرقی بر پرتغالی ها چیره می شود. از جمله فرماندهانی که به نام انها اشاره شده است افرادی چون شاه قلی، شیخ موسی، برج علی بیگ و … بوده که رشادت های زیادی در این رشادت ها از خود نشان می دهند.

عنوان شده که پس از این پیروزی جشن و پایکوبی زیادی در منطقه توسط مردم بر پا می شود. یکی از غنائم لوله توپی است که ابتدا مدتی در لار بوده اما الان در باغ نادرشاه در مشهد نگهداری می شود.

حضور مردم لارستان بزرگ در کشورهای عربی از کجا سرچشمه می گیرد؟

پس از اینکه شاه عباس یکم بر لار تسلط پیدا می کند بر مردم لار مالیات های سنگینی لحاظ می کند و فشارهای زیادی را به مردم وارد می کند. طبق گزارشات موجود در سفرنامه ها به این نکته اشاره شده که حتی مردم از این دوره به بعد دچار فقر و تنگدستی می شوند و خیلی ها به دلیل این قضیه مهاجرت می کنند و از لار می روند.

شاید ریشه حضور مردم لارستان در کشورهای عربی همین اتفاق باشد. البته با این وجود لارستان رونق خود را از دست نمی دهد و مسافران و گردشگرانی در اواخر دوره صفویه وارد لار می شوند. طی یک نقاشی توسط ارنست دبرین در زمان آخرین شاه صفوی اطراف قلعه اژدهاپیکر را با درختان مرکبات و نخلستان نشان می دهد و از کوچه ها شهر تعریف می کند. ارنست دبرین عنوان می کند که در لار کارگاه های اسلحه سازی و پارچه های ابریشم بافی دیده می شود. حتی در اوز بهترین تفنگ ها و اسلحه ها ساخته می شده است.

می توان گفت در دوره های مختلف توانمندی های مختلفی در لار دیده شده است. در دوره ای تجار لاری، دوره ای حکام، دوره روحانیون لاری و در دوره ای نیز تفنگ داران لاری نقش بی بدلیلی در منطقه داشته اند.

وجود کارگاه های ابریشم بافی در منطقه در گذشته نشان می دهد آن زمان نیز فکر تجاری در منطقه علیرغم نداشتن منابع طبیعی و کشاورزی قوی بسیار خوب جلوه می کرده است. از گذشته منطقه لار نفوذ اجتماعی و سیاسی خوبی در حکومت داشته و هنوز هم می تواند داشته باشد.

 وضعیت لارستان در اواخر دوره صفویه

در زمان دوره صفویه بدلیل شورش افغان ها حکومت صفویه منقرض می شود. در واقع آن زمان قندهار جزئی از ایران بود اما این شورش موجب انقراض حکومت صفویه در سال ۱۱۳۵ هجری می شود. این هرج و مرج ایجاد شده باعث ایجاد آشفتگی در جنوب کشور از جمله لار نیز می شود. در این دوره هم تنش سیاسی و هم مذهبی ایجاد می شود.

چرا لارستان در عصر صفویه رونق اقتصادی یافت؟

می توان گفت علت رونق اقتصادی لارستان در دوره صفویه علیرغم اینکه این منطقه دارای آب و هوای خشک و دچار کم آبی بوده است از آنجاست که یکی از پیامدهای حمله مغولان به کشور تغییر راه تجارت از شرق به جنوب می باشد.

برخی راه های تجاری آن زمان از رونق می افتد و برخی راه های جدید رونق می یابد که باعث می شود امیران موجود در این مناطق قدرتمند شوند. در نواحی جنوبی ایران راه فرعی ابریشم وجود داشته است که یکی از این راه ها از لار می گذشته است. این مسیر از هرمز شروع میشود و با گذشتن از لار و شیراز به سمت اصفهان و مرکز می رود.

در گذشته مرکز اقتصادی کشور جزیره کیش و بندرسیراف بود. اما بدلیل برخی اختلافات و درگیریهایی که در منطقه خنج روی می دهد سیراف و کیش امنیت خود را از دست می دهد.

راه دیگری در شرق فارس موجود بود که ان منطقه نیز ناامن بوده است. در این بین منطقه ای که دارای امنیت خوبی بوده است همین راه لار است. وقتی به سفرنامه های نوشته شده توجه شود بیان شده است که در آن زمان ها منطقه لار بجای منطقه ای نظامی به یک منطقه تجاری تبدیل می شود و کاروان های تجاری که قصد رفتن به سمت اصفهان و شیراز داشته اند از لار می گذشتند.

با این اتفاقات لار هم از لحاظ سیاسی و هم اقتصادی اهمیت پیدا می کند. در زمان صفویه توسط امیران و حاکمان لاری موارد مثبتی از قبیل معافیت های مالیاتی برای تجار در نظر گرفته می شود تا راحت تر از منطقه عبور کنند.

در این مسیر کاروان سراها و آب انبارها جهت رفاه تجار ایجاد می شود و این اتفاقات موجب رونق منطقه شده است. هم اکنون نیز در مسیر بندرعباس به لار برخی خرابه های این کاروانسراها موجود است که متاسفانه تخریب شده اند.

راه و راه‌آهن الزامات لارستان برای پیشرفت

علت رشد اقتصادی لارستان موقعیت استراتژیک آن است که جاده های مهمی در این منطقه قرار دارد. متاسفانه در حال حاضر بر روی این راه ها خوب کار نکرده ایم. چرا با گذشت سالها اما جاده لار به بستک هنوز دو بانده نشده است.

سالهاست که منتظریم این جاده ها کامل شود اما متاسفانه مورد بی مهری واقع شده است. باید حتی به پیوستن لار به شبکه ریلی کشور نیز پرداخته شود. وقتی جاده ریلی و آزادراه در منطقه بوجود آید دوباره شکوفائی گذشته در منطقه ایجاد خواهد شد.

 ما باید از گذشته خود عبرت بگیریم تا تاریخ دوباره برایمان تکرار نشود. ما با کسب تجربه و عبرت می توانیم آینده خود را شکوفا کنیم.

 می توان گفت اصل رونق لار وابسته به بحث راه است زیرا منطقه در یک نقطه استراتژیک قرار دارد که جنوب را به مرکز مرتبط می سازد. یکی از دلایلی که کامیون ها مسیر لار را برای ارسال بار خود از بندرعباس به سمت مرکز کشور انتخاب می کنند هموار بودن این مسیر و عدم وجود مناطق صعب العبور است.

منطقه لارستان به خوبی می تواند با بندرلنگه و بندرعباس یک مراوده خوب داشته باشد و با اتحاد بین نمایندگان این مناطق یک امتیاز را بدست آورد.

نکته ای که در گذشته توسط حکام لار رعایت و موجب رونق منطقه می شد تخفیف در پرداخت مالیات بوده است.

در کشور ما تنها راهکار برای عدم دریافت مالیات یا تخفیف در پرداخت آن ایجاد مناطق آزاد یا بنادر خشک است که اگر این اتفاق در منطقه بیافتد موجب رونق منطقه لارستان شود.

در زمان حال نیازمند این هستیم که همچون گذشته توقفگاه خوب داشته باشیم که مسافرینی که از مرکز به بندرعباس یا بالعکس می روند از این توقفگاه ها بهره ببرند و این مورد موجب توسعه منطقه نیز خواهد شد. البته که ما وقتی نام لار را بیان می کنیم منظور گستره لارستان و کل منطقه لارستان است نه اینکه خاص شهر لار  را بخواهیم بیان کنیم.

ح ۳۱۳/ف ۱۱۰