کاربرد اسامي حيوانات در زبان محاوره ای لارستانی

میلاد لارستان: كاربرد اسامي بعضي از حيوانات در ضرب‌المثل‌ها، اصطلاحات و كنايات لاري بسیار زیاد و گسترده است که بخشی از آن را در ذیل مشاهده می کنید. به گزارش میلاد لارستان؛ به دنبال حجم عظیمی از اخبار و اطلاعات مختلف که

بطور روزانه در شبکه های اجتماعی منتشر می شود، این بار با مطلبی زیبا و هنرمندانه مواجه شدیم که علاوه بر تقویت زبان شیرین لارستانی، گوشه ای از زیبایی های آن را به نمایش می گذارد.

به همین دلیل، جهت استفاده عموم مردم، آن را در این قسمت از پایگاه اطلاع رسانی میلاد لارستان قرار داده ایم.

ذکر این نکته لازم است که؛ بدلیل عدم ذکر منبع و یا نام نویسنده، ناچاراً آن را بدون ذکر کتاب یا فردی خاص در این سایت قرار داده ایم و جا دارد از نویسنده محترمی که این متن را تهیه کرده، تقاضا شود در صورت تمایل به معرفی، نام خود را از قسمت نظرات برای ما ارسال نماید.

 

بيجي (گنجشك)
دوتا پاي بيجي هَم اُشناشا از يَك واكُن!
دو پاي گنجشك هم نمي‌تواند از هم باز كند.
… به كسي كه از عهده يك كار جزئي و آسان برنيايد، گفته مي‌شود.
***
صدتا بيجي، يَك مَهْ‌‌اِ جيغ و واغُش صَد مَه‌اِ!
صدتا گنجشك يك من است سروصدايش صد من است.
… در فارسي معادل آن، طبل توخالي است.
***
چُنِ بجِنِ دُم كَندَه‌اِ (كنايه است)
مثل گنجشكي است كه دمش را بريده‌اند.
… وقتي كه خانم‌ها موهايشان را طوري كوتاه كنند كه پشت گردنشان پيدا باشد يعني مدل پسرانه كوتاه كنند، اين اصطلاح در موردشان به كار مي‌برند.
***
بِيجي، چُدِه!
گنجشك چُدْ است.
… يعني گنجشك يهودي است.
***
شو بيجي گُتْ چوئه پاتْ لاغَرِه؟ اُشْگُتْ مامونِه شومْ، عَمه‌مِه!
به گنجشك گفتند چرا پايت لاغر است؟ گفت: مادرشوهرم، عمه‌ام است.
…. وقتي كه عروسان خانواده از مادرشوهران خود كه نسبت فاميلي نزديك با آنها دارند (مثلا عمه،‌خاله،‌زن عمو و…)‌ناراحتي و سركوفت بشنوند و باعث اذيت و آزار آنها شوند اين ضرب‌المثل به كار مي‌رود.
يعني از خودي و خويش نزديك انتظار اذيت و آزار ندارند.
***
بيجي چيرْچيرْ (اصطلاحي است)
… يعني هنگامي كه گنجشكان شروع به سر و صدا و جيك جيك مي‌كنند قبل از طلوع آفتاب صبح و بعد از غروب آفتاب كه بيشتر منظور قبل از طلوع صبح است كه مبناي زماني است.
***
مِثل بيجي،‌وَ حَلقْ آويزوئِه!
يعني مثل گنجشك به وسيله نوكش آويزان است.
… در مورد مردي كه بسيار پرتلاش و پركار است و براي راحتي و رفاه زن و فرزندش، خود را به هر كاري وامي‌دارد گفته مي‌شود.
به طعنه به مرداني گفته مي‌شود كه فقط به كار فكر مي‌كنند و به فكر سلامتي خودشان نيستند.
*** آشنايي با برخي تشبيهات و القاب لاري ***

*)بِچِ بچخَنو:
بچه تازه به راه افتاده به افراد بالغي كه مثل بچه ها رفتار مي‌كنند اتلاق مي‌شود.

*)بُلي لَتم:
از كلمه بليت يعني نادان و احمق گرفته شده به كسي كه رشدش زياد ولي فهم و شعورش كم است گفته مي‌شود.
بلهت: كم‌عقل

*)بُغام:
اين كلمه لاري نيست و وارد زبان لاري شده است يعني هالو – كم فهم و به كسي كه چيزي حاليش نيست گفته مي‌شود.

*)بَرداره اشكَسّه:
برداره وسيله‌اي خورجين مانند بوده از جنس چوب كه روي الاغ مي‌گذاشتند و در آن بار قرار مي‌دادند. فرد لاغر و ضعيف و از كار افتاده را به برداره شكسته تشبيه مي‌كنند.

*)بوشكي:
به شخص عبوس گفته مي‌شود به اصطلاح امروزي مثل كسي است كه انگار با خودش قهر است.

*)پا اشكَم كَش:
به بچه آخر اتلاق مي‌شود كه گاه ناخواسته به دنيا مي‌ايد.

*)پَپ:
كسي كه قادر به توانايي اجسام نباشد و از دستش بيفتد و چيزي نداند و دركش خوب نباشد.

*)پَلشت:
كسي كه كثيف باشد كثيفي همراه با رطوبت مثلا لباس خيس و كثيف باشد.

*)پَخمَه:
به شخصي كند ذهن گفته مي شود.

*)پَه مِزَك:
په يعني گوسفند به جانوري كه شير گوسفند مي‌مكد و داراي دو زبان است با يكي صداي مخصوص و خوشايندي براي گوسفند ايجاد مي‌كند تا خوشش بياييد و با زبان ديگرش شير گوسفند را مي‌مكد. به شخصي كه ريز اندام و با سياست و زيرك است مي‌گويند كه بزرگتر از خودش را نيز حريف است.

*)چُنِ تُوَت:
توت يعني اسپكو (ته ساقه بريده نخل) كه وقتي بسوزانند جز دود بهره‌اي به كسي نمي رساند. به شخص بي‌خاصيت كه هيچ كمكي و خيري براي ديگران ندارد اتلاق مي‌شود.

*)تُرُپّه:
يعني شكسته به شخص ناتوان و بيمار اتلاق مي‌شود.

*)دُت دترنو:
دختر باكره و چشم و گوش بسته را گويند.

*)دُتِ گُت بَلَسه:
بلسه يعني بالغ به دختري كه به حد رشد رسيده ولي ازدواج نكرده مي‌گويند.

*)دُت لو وابَسّه:
به دختر محجوب و كمرويي گفته مي‌شود كه نامحرمي صورتش را نديده باشد.

*)دَيلاغ يا ديلاغ:
به كسي كه قدش از اندازه معمول بلندتر است گفته مي‌شود.

*)دامُنوئه سَوار:
به قلاش كه هيچ كس از پس زبانش برنمي‌ايد اتلاق مي‌شود.

*)دَدَمِلَكو:
وقتي شعاع نور خورشيد به روي آب حوض برخورد كرده و انعكاس آن بر روي ديوار ديده مي‌شود بچه‌ها را از نور مي‌ترسانيدند و براي اين كه به لب حوض نروند و در آن نيفتند مي‌گفتند دده ملكو شما را مي‌خورد و چون آب حوض را حركت مي‌دادند ددملكو هم حركت مي‌كرد و به تناسب بر روي ديوار ظاهر يا محو مي‌شد. به همين دليل شخص ترسويي كه اعتماد به نفس ندارد و نمي‌تواند روي پاي خود بايستد و براي انجام كار به ديگران متكي است به ددملكو تشبيه مي‌كنند.

*)چَش شَه ازنَئه:
به كسي كه چشمداشتي از كسي دارد گفته مي‌شود.

*)چُن لوك:
لوك به شتر نر گفته مي‌شود به اشخاص قوي‌هيكل اتلاق مي‌شود.

*)لِزگو:
به شاخه نازك و تنك گفته مي‌شود به افراد ضعيف و لاغر اندام اتلاق مي‌شود.

*)لَيتار:
(كلمه لاري نيست) به شخص بلند قامت و لاغر مي‌گويند.

*)لوبُلك:
لو يعني صورت – بلك يعني بريده شده به شخص پررو گفته مي‌شود.

*)گربه چَش لوشت:
(لوشت يعني بينا) كسي كه خوبي‌ها را نمي‌بيند.

*)گِرَه زَردو:
به شخص بور و سفيد چهره و بي‌مزه مي‌گويند (گِره يعني مورچه ريز زرد)

*)چُن گل توو:
مثل گل با طراوت – به زنان مسن گفته مي‌شود كه با توجه به پيري ولي توان و نيرو خوبي دارند.

*)سُك سُكي:
به كسي كه براي انجام كار اصرار مي‌ورزد.

*)سيه دو غازي:
غاز نوعي سكه قديمي بي‌ارزش بوده كه دوتاي آن برده‌ا‌ي را مي‌خريدند) آدم بي‌ارزش به زن پرمدعا و پرافاده‌اي گفته مي‌شده كه زيبايي چهره هم نداشته است.

*)شُله:
به شخصي كه موقع راه رفتن تلوتلو مي‌خورد و به يك طرف خود را خم مي‌كند مي‌گويند.

*)مُچلو:
به كسي كه در نگهداري اجسام، دچار مشكل است و از دستش مي‌افتد گفته مي‌شود.

*)مُكنّكي:
(موجود خيالي) به نكير و منكر هم مي‌گويند.
به كسي كه ديگري را مورد سوال و جواب قرار مي‌دهند و از او بازجويي مي‌كند مي‌گويند. چن مكنكي مه ور ويسَده يعني مثل نكير و منكر بالاي سرم ايستاده و از من بازجويي مي‌كند.

*)مُك مُكي:
به آدمي نق نقو اتلاق مي‌شود. بيشتر براي پيرزنان و مادر شوهران كاربرد دارد. گاهي نيز به بچه‌هاي كوچك كه نق مي‌زنند گفته مي‌شود.

*)موكُشَك:
به قسمتي از نخل مي‌گويند كه به تنه‌ي نخل چسبيده و رشد نمي‌كند و باعث از بين رفتن آن مي‌شود. معمولا به بچه‌هايي اتلاق مي‌شود كه به مادر مي‌چسبند و نق مي‌زنند و ول كن نيستند.

*)مامِنجَك:
بچه گنجشك كه خيلي ريز است. به شخصي ريز اندام زيرك و باسياست مي‌گويند.

*)نيتك:
شپش تازه از تخم درآمده كه بسيار ريز و زرنگ است و خيلي به چشم ديده نمي‌شود و به كف سر مي‌چسبد و لابلاي موها مخفي مي‌شود. به شخص زرنگ و مخفي كار مي گويند.

*)نيم نخودو:
به شخص ريز اندام زرنگ و باهوش مي‌گويند. نصخدو كه همان نصف نخود
است هم گفته مي شود.

*)كبُلش كته:
كَبُله به تخته وسط آس كه روي ميله‌اي واقع بود و آس روي ان مي‌گرديد مي‌گفتند. شخصي كه تنبل و بيحال است و دائم مي خوابد مي‌گويند مگر كبُلت كته؟ يعني مگر كله‌ات افتاده كه نمي‌تواني برگردي؟ همچنين اين تشبيهات نيز در قديم مورد استفاده قرار مي‌‌گرفته و بيشتر در بين زنان كاربرد داشته است:
-گِسه:
بز ماده‌اي كم سن و سالي كه هنوز نزائيده – زن نازا.

-جاني:
نام زن چاق و بدقواره‌اي بوده است كه اينگونه زنان را به جاني تشبيه مي‌كنند.

-فَيدو:
نام كنيزي سياه پوست عروس‌هايي كه مادر شوهرشان آنان را به كارهاي زياد خانه وامي‌دارند به قير و تشبيه مي‌كنند.

-شَليته:
زن بد دهن – جنجالي در همين زمينه ضرب‌المثلي است (از زن شليته و ديوار شكسته برحذر باش) يعني اززن بد دهن و ديوار شكسته پرهيز كن كه هر دو خطرناكند.

-لَپُرگُت يا سُپُك گُت:
زناني كه صورت پهن و گوشتالويي دارند و كار خود را به ديگري محول مي‌كنند و تنبل هستند را به اين نام تشبيه مي‌كنند.

-چُنِ كوگ: مثل كبك
پيرزني كه زرنگ و چابك باشد را به كبك تشبيه مي‌كنند.

-خُمَه مَهوه:
  تپل‌ چاق به خمره‌ي مهوه تشبيه مي‌كنند. (خيكي)
*** اسامي بعضي از جانوران و حشرات به زبان لاري ***

گِرَه
مورچه ريز و زرد و سياه
**
خايَه‌گير (خواجه گير)
عنكبوت
**
مَيگو
ملخ
**
شَوپَرَك
خفاش
**
ملخ
ميگوي دريايي
**
بِجي
گنجشك
**
كَوگ
كبك
**
پِسّور
پرستو
**
بَرّه
گوسفند
**
اِشكال
آهو
**
اُزوزو
جوجه تيغي
**
مُشك
موش
**
خَزوك
سوسك سياه با پوسته كلفت
**
اسب شَيطون
سنجاقك
**
كَلكُلاتي
نوعي گنجشك تاجدار صحرايي مخصوص نواحي گرمسير كه بزرگتر از گنجشك معمولي است