همه چیز درباره فطریه

میلاد لارستان: کسی که در دخل و خرج معمول زندگی دچار مشکل نمی‌شود و هزینه‌هایش معمولا با درآمدش همخوانی دارد باید برای خودش و افراد تحت تکفلش فطریه بپردازد.

به گزارش میلاد لارستان به نقل از پایگاه خبری تحلیلی «پارس» فطره در اصطلاح به‌معنای زکاتی است که هر مسلمان برای خود و هر فردی که تحت تکفل اوست به شخص فقیر می‌پردازد.

از آنجا که پرداخت این نوع حق مالی، باعث سلامت جسم و روح می‌شود آن را زکات بدن یا فطره نامیده‌اند. مسلمانان پس از یک‌ماه اطاعت و بندگی در جشنی شرکت می‌کنند که شادی را برای همه به همراه دارد. به همین دلیل، خداوند متعال برای توانمندان واجب کرده تا در این روز، یاد فقرا را از خاطر نبرند. در این گزارش با احکام فطره و شرایط آن بیشتر آشنا خواهیم شد.

ابراهیم رازینی همدانی مشاور عالی نماینده ولی فقیه و رییس سازمان اوقاف و امور خیریه

چه‌کسی فطریه بدهد؟

زکات فطره از احکام واجب و فراگیر روز عید سعید فطر است. کسی که هنگام غروب شب عید فطر عاقل، بالغ و هوشیار است و فقیر هم نیست باید برای خودش و همه کسانی که تحت تکفل او هستند فطریه بپردازد. منظور از افراد تحت تکفل، کسانی هستند که نانخور یک شخص به‌شمار می‌روند و خرج‌شان به‌عهده یک نفر است.

همچنین کسی که در دخل و خرج معمول زندگی دچار مشکل نمی‌شود و هزینه‌هایش معمولا با درآمدش همخوانی دارد باید برای خودش و افراد تحت تکفلش فطریه بپردازد.

نکته:

پرداخت زکات فطریه به‌عهده سرپرست و متولی خرج خانواده است و در این موضوع زن یا مردبودن تفاوتی ندارد. کسی که خرجی دیگر اعضای خانواده را می‌دهد مسئول پرداخت زکات خودش و افراد تحت تکفلش خواهد بود. به همین دلیل، کسی که خرجش به‌عهده دیگری است، پرداخت فطریه برایش واجب نیست.

نکته:

اگر پدر خانواده مسئول و متکفل خرج اعضای خانواده باشد، اما فطریه را نپردازد، این وظیفه به‌عهده مادر خانواده نخواهد بود، هر چند مال و اموالی نیز برای خود داشته باشد.

نکته:

اگر خانمی هنوز از همسرش طلاق نگرفته، اما دیگر از وی خرجی نمی‌گیرد، پرداخت زکات فطریه او به‌عهده کسی است که خرجی او را به‌عهده گرفته (مثل پدر و برادر) البته اگر این زن خودش صاحب درآمد کافی است باید فطریه را از محل درآمد خودش بپردازد. همچنین اگر زن برای خودش درآمد جداگانه دارد، اما مرد نان‌آور و مسئول خانواده است، پرداخت فطریه زن به‌عهده خودش نیست.

فطریه چه مقدار است؟

آنهایی که باید فطریه بپردازند باید مقدار دقیق و میزان آن را هم بدانند.

در شرع مقدس اسلام، مقدار فطریه یک «صاع» که تقریبا معادل ۳ کیلوگرم است مواد خوراکی مانند گندم، برنج، جو، خرما و کشمش تعیین شده است.

شخص مکلف می‌تواند مبلغ نقدی یک صاع را به فقیر بدهد. معمولا مبلغ نقدی فطریه مطابق با قیمت روز ۳ کیلوگرم گندم از سوی مجتهدان اعلام می‌شود.

نکته:

کسانی که غالب غذای آنها برنج بوده، مستحب است ۳کیلوگرم یا قیمت همان برنجی که مصرف می‌کنند به شخص فقیر بپردازند. با این حال، اگر همان گندم را معیار فطریه قرار بدهیم باید مبلغ ۳کیلوگرم گندم به ازای هر نفر به شخص فقیر پرداخته شود.

برای چه کسانی فطریه بدهیم؟

همانطور که گفته شد، سرپرست و مکفل خانواده مسئول است که زکات فطریه خودش و اعضای تحت تکفلش را بپردازد. افراد تحت تکفل به کسانی گفته می‌شود که تا پیش از مغرب شب عید فطر جزو نانخورهای او به‌شمار می‌روند.

نکته:

اگر فرزندی قبل از اذان مغرب شب عید فطر به دنیا آمد پرداخت فطریه برای او واجب است، اما اگر این اتفاق پس از اذان رخ داد، پرداخت فطریه برای سرپرست خانواده واجب نیست. پرداخت فطریه برای فرزندی که هنوز در بطن مادر است و به دنیا نیامده مستحب است. همچنین حتی اگر شخصی کافر باشد و نانخور یک مسلمان به‌حساب آید، پرداخت فطریه او بر شخص  سرپرست خانواده واجب است. مردی که با یک خانم نامزد کرده، اما هنوز او را به خانه خودش نیاورده و خرج و روزی‌اش را نمی‌دهد، نسبت به پرداخت زکات فطره او مسئول نیست.

نکته:

پرداخت زکات فطره سربازها و دانشجویانی که هزینه‌های جاری زندگی‌شان به‌عهده پادگان یا خوابگاه دانشجویی است و آنها خرج و هزینه‌هایشان را می‌دهند بر عهده پادگان، دانشگاه، اداره و یا بیمارستان نیست. اما اگر هزینه‌های آنها از سوی سرپرست خانواده‌شان تأمین می‌شود باید زکات فطره‌شان را متکفل خانواده بپردازند.

نکته:

اگر یکی از فرزندان دارای شغل و درآمد مجزا باشد، اما هنوز با خانواده‌اش زندگی می‌کند و به‌اصطلاح، هنوز نانخور خانواده‌اش محسوب می‌شود، زکات فطریه او همچنان به‌عهده مسئول خانواده است.

فقیر چه‌کسی است؟

زکات فطره (چه به‌صورت مواد غذایی یا معادل ارزش ریالی آن) باید به شخص فقیر پرداخت شود.

فقیر به شخصی گفته می‌شود که درآمدش پاسخگوی خرج‌های معمول و متعارف زندگی نیست و به‌اصطلاح همیشه آخر ‌ماه کم می‌آورد. مثلا شخصی یک‌میلیون تومان درآمد دارد اما هزینه‌های معمولی خودش و خانواده‌اش طی یک‌ماه حدود یک‌میلیون و ۵۰۰هزار تومان می‌شود. به همین دلیل، سرپرست خانواده مجبور است که همیشه از افراد دیگر قرض کند تا بتواند هزینه‌های جاری زندگی را مدیریت کند. پرداخت زکات فطره معمولا به اینگونه افراد صورت می‌گیرد. همچنین پرداخت زکات فطریه برای این افراد واجب نیست.

نکته:

در پرداخت مبلغ فطریه به فقرا، باید توجه داشته باشید که بستگان و خویشاوندان فقیر در اولویت قرار دارند. سپس فقرایی که در شهر شما زندگی می‌کنند اولویت خواهند داشت.

نکته:

کسی که در همسایگی یا شهر خودش فقیری را می‌شناسد، جایز نیست که زکات فطریه را به فقیری که در شهری دیگر زندگی می‌کند بپردازد، مگر آنکه آن فقیر از خویشان و اقوام باشد.

نکته:

از آنجا که دین مبین اسلام، دین شرافت و عزت است، اگر شما فقیر مستحقی را می‌شناسید، لازم نیست هنگام پرداخت فطریه بگویید که این پول را به چه دلیل به او می‌دهید. مثلا کافی است به همان میزان تعیین شده برنج و یا مبلغ آن را به شخص بدهید و حتی نام هدیه را برایش تعیین کنید تا عزت نفس فقیر حفظ شود.

نکته:

پرداخت کالا و یا لوازم منزل به‌عنوان زکات فطریه صحیح نیست اما شخص مسئول می‌تواند از محل فطریه، بدهی‌های فقیر را پرداخت کند.

نکته:

اگر شخص بداند که درصورت پرداخت فطریه به شخص فقیر، او همان پول را صرف کار حرام می‌کند یا مثلا با آن مواد‌مخدر می‌خرد جایز نیست که به او فطریه بپردازید. همچنین احتیاط واجب آن است که پرداخت فطریه به کسی که گناه کبیره‌ای را در ملاءعام انجام می‌دهد صورت نگیرد.

چه زمانی فطریه را بپردازیم؟

زمان واجب پرداخت فطریه از شب عید سعید فطر تا ظهر روز عید است. بر شخص متکفل واجب است که تا پیش از رفتن به نماز عید، مبلغ فطریه را از مالش جدا کند. اگر به فقیر دسترسی دارد باید هر چه سریع‌تر فطریه تعیین شده را به او بدهد و اگر این امر میسر نیست، حتما باید وظیفه اول که جدا کردن فطریه یا مبلغ آن از مال است را انجام بدهدو اجازه تصرف یا جایگزین کردن آن را هم ندارد.

نکته:

اگر شخص مالی را برای فطریه کنار گذاشته و بعد، آن مال از بین رفته است و چنانچه او به فقیر دسترسی داشته و این کار را به تأخیر انداخته باید دوباره عوض آن را بپردازد. اما اگر دسترسی نداشته و در نگهداری مال هم کوتاهی نکرده، دیگر مسئولیتی نخواهد داشت.

سادات چطور فطریه بدهند؟

از آنجا که زکات غیرسادات به سادات تعلق نمی‌گیرد، زکات عید سعید فطر غیرسادات نیز به سادات فقیر نمی‌رسد. به همین دلیل، ساداتی که تمکن مالی دارند، باید زکات فطریه‌شان را به افراد سیدنیازمند بدهند. در روز عید فطر نیز صندوق‌های جمع‌آوری زکات فطریه ویژه سادات به‌صورت جداگانه مشخص می‌شود تا افراد سید توانمند، درصورت تمایل وجه فطریه‌شان را به آنجا تحویل بدهند. اگر شخص غیرسید، دیگری را وکیل قرار داد تا از طرف او فطریه را بدهد، باید یادآوری کند تا زکات فطریه را به سادات تحویل ندهد.

نکته:

اگر شخصی خودش سید نیست اما افراد تحت تکفل او (مانند همسر و عروس) سید هستند، نمی‌تواند زکات خودش و آنها را به شخص سید نیازمند بدهد اما برعکس، اگر شخصی خودش سید باشد، اما افراد تحت تکفلش سید نباشند، می‌تواند زکات فطریه آنها را به سیدفقیر بدهد. چرا که مسئول و نان‌آور خانواده در این قضیه ملاک است.

فطریه را کجا تحویل بدهیم؟

چنانچه فرد متکفل، فقیری را بشناسد بهتر است که خودش برای این کار اقدام کند و فطریه‌اش را به او بپردازد. مثلا در اقوام یا همسایه‌ها یا همکاران، فقیری را می‌شناسد به او بدهد. حاکم شرع، نمایندگان رسمی آیات عظام، مساجدی که نسبت به آنها اطمینان وجود دارد، کمیته امداد امام‌خمینی(ره) و مؤسسه‌های خیریه معتبر که به افراد نیازمند کمک می‌کنند و یا افرادی که معتمدند و اشخاص فقیر را می‌شناسد نیز ازجمله اشخاصی هستند که می‌توانید فطریه‌تان را به آنها تحویل بدهید.

نکته:

اگر شما تحقیق کردید و فهمیدید که شخصی فقیر است و به او فطریه دادید و سپس فهمیدید که او فقیر و مستحق واقعی نبوده دیگر از عهده شما خارج است. اما اگر این امر بدون تحقیق صحیح انجام شده باشد، پرداخت فطریه از ذمه شخص خارج نمی‌شود.

از فطره مهمان تا فطره بیمار

چند سؤال درباره پرداخت فطریه

اگر در شب عید سعید فطر برای ما مهمان آمد، آیا پرداخت زکات فطریه او نیز به‌عهده میزبان و صاحب‌خانه است یا خیر؟

مطابق نظر مقام‌معظم رهبری، فطریه مهمان به‌عهده خودش است. چرا که مهمان نانخور فرد مکلف به‌حساب نمی‌آید و در این امر، نانخور خانواده بودن مهم است. مگر آنکه به‌مدت طولانی در آن خانه مهمان باشد و دیگر جزو نانخورهای آنجا به‌حساب بیاید. البته برخی از علما مانند حضرت‌امام خمینی(ره) معتقدند که فطریه مهمان شب عید فطر به‌عهده صاحب‌خانه است.

آیا مبلغ فطریه را می‌توانیم تقسیم کنیم و به چند فقیر بدهیم؟

بله، این امر امکانپذیر است. مثلا خانواده‌ای ۴نفره می‌توانند نیمی از زکات فطریه‌شان را به یک فقیر و نیم دیگر را به فقیری دیگر بدهند. البته نباید به یک فقیر، سهم کمتر از یک نفر را پرداخت کنیم. مثلا اگر مبلغ ۳کیلوگرم گندم ۶هزار تومان باشد، نمی‌توان به یک فقیر کمتر از این مبلغ را پرداخت کرد.

آیا برای پرداخت فطریه هم باید نیت کنیم؟

بله، چرا که زکات فطره ازجمله عبادات محسوب می‌شود باید به قصد قربت به خداوند پرداخت شود و نیت کردن واجب است.

افراد تحت تکفل یا اصطلاحا نانخور به چه کسانی گفته می‌شود؟

نانخورهای یک نفر تمام کسانی هستند که از لحاظ اقتصادی و خورد و خوراک، وابسته به دارایی او هستند یعنی امور اقتصادی و خورد و خوراک آنان از دارایی او تأمین می‌شود. پرداخت فطریه این افراد به‌عهده سرپرست و مکفل خانواده است.

فطریه مسافر و بیمار به‌عهده چه‌کسی است؟

اگر نانخور کسی در مسافرت باشد سرپرست او باید فطره او را بدهد. مگر آنکه در محل مسافرت چندین روز مهمان کسی باشد که نانخور او محسوب شود که در این صورت فطره بر میزبان واجب است. همچنین فطره بیمارانی که در بیمارستان‌ها هستند بر عهده سرپرست و نان‌آور آنهاست.

آیا می‌توان فطریه را به جای بدهی پرداخت؟

اگر کسی از فقیری طلبکار باشد می‌تواند در روز عید سعید فطر، طلب خود را بابت زکات فطره حساب کند.