کاروانسرای قدیم لارستان؛ بنای باارزشی که به انبار و پارکینگ تبدیل شده است

کاروانسرای قدیم (نو) همانند سرای گلشن از حجره‌های آن به عنوان انبار و محوطه حیاط به عنوان پارکینگ وسایل نقلیه استفاده می‌شود که موجب تخریب روزافزون بنا می‌شود. کاروانسرای قدیم (نو) واقع در لارستان فارس مجموعه قیصریه با خصوصیات کاروانسرا درون شهری و با طراحی فضاهای سرای اقلیم گرم و خشک مطابقت و شکل گرفته است. از طرف جهت غربی به کاروانسرای گلشن وصل شده و از جهت جنوبی میدان قیصریه راه ورودی که توسط دالانی بزرگ صورت می‌گرفته است.

کاروانسرا در سال ۱۲۸۵ه.ق ساخته شده است که با توجه به نوع ساخت و تزئینات مربوط به زمان صفویه بوده و در زمان قاجاریه مرمت شده است. این بنا به صورت کامل با آجر ساخته شده و ابعاد آن ۵۰در۵۰ متر است. کاروانسرای قدیم (نو) در زمان صفویه در دو طبقه ساخته شده است (همکف و اول)که طبقه اول آن در زلزله‌های متعدد کاملاً تخریب شده است. این بنا دارای چهار حیاط و چهار ایوان باریک است و ایوان در طرف جنوبی دارای یک فرورفتگی (محراب) است. دور تا دور این حیاط (محوطه) هشت ضلعی اتاقک هایی قرار دارد و دو ستون‌هایی با مصالح سنگ و گچ در مقابل ۴۳ اتاق این بنا نشان‌دهنده بارز نحوه ورود هستند. اکثر این اتاق‌ها به کمک دیوارهای داخلی جدا شده‌اند. اتاق‌هایی که در گوشه‌ها قرار گرفته‌اند، تقسیم نشده هستند. اتاق‌های گوشه‌ای بزرگ در آن ایام برای پذیرایی به‌کار می‌رفتند. در مرکز حیاط یک حوض هشت‌گوش تعبیه شده است که در ارتفاع پایین‌تر از کف سرای نو قرار دارد و در جهت غرب و شرق حوض فضای سبز و باغچه تعبیه شده است.

 

از لحاظ تزئینات این بنا دارای کاشی‌های مربع و مستطیل شکل به رنگ آبی ساده و نقش‌دار در پیشانی گوشه‌های فرورفتگی و جلو طاق‌ها اجرا شده است. نوع نمای آجری و متفاوت بودن طرح‌های آجری در بدنه‌های کاروانسرا به زیبایی و شکوه این بنا افزوده است.

کاروانسرای قدیم (نو) که در وضعیت نسبتاً بهتری از کاروانسرای گلشن نگهداری شده و باقی مانده است، امروزه هم مانند سرای گلشن از حجره‌های این بنا به عنوان انبار و محوطه حیاط به عنوان پارکینگ وسایل نقلیه استفاده می‌شود که خود موجب تخریب روزافزون بنا می‌شود. دخل و تصرف‌هایی که توسط مالکین در این بنا صورت گرفته از لحاظ دید منظر و زیبایی این بنای با ارزش و با اهمیت کاسته است. ساخت سرویس بهداشتی در جهت جنوبی و جنب حوض از زیبایی فضای سبز و حوض به شدت کاسته شده است.

این بنای با ارزش، فاقد کف‌سازی محوطه حیاط بوده و معظل دفع آب‌های سطحی و نزولات آب باران دارد و در زمان بارندگی رفت‌وآمد مختل و در فضای محوطه حیاط آب جمع که این امر خود به مرور زمان موجب تخریب بنا می‌شود. رسیدگی از طرف مالکین و ادارات مربوطه نسبت به این بنای زیبا و با اهمیت صورت نگرفته، در زلزله‌های متعدد تخریب شده و روزبه‌روز هم به شدت آن افزوده می‌شود.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری لارستان در گفت‌و‌گو با خبرنگار تسنیم در لارستان در پاسخ به این سؤال که چرا کاروانسراها به انبار مغازه‌ها و پارکینگ اتومبیل‌ها تبدیل شده است، اظهار داشت: کاروانسراها مالک خصوصی دارند و بخشی از آن نیز اوقافی هستند و وقتی ملکی مالک خصوصی دارد، اختیار آن نیز بر عهده مالک است. به گفته وی مالک برای تعمیر و مرمت می‌تواند از میراث فرهنگی اجازه بگیرد، ما نیز مجوز تعمیر را می‌دهیم و به کار مرمت آن نظارت می‌کنیم و با آنها همکاری نیز خواهیم داشت.

سیما علویه افزود: این مسأله به نوع نگرش، فرهنگ و دیدگاه مالکین آن برمی‌گردد، افرادی که در بازار قیصریه مغازه دارند، کاروانسرا را تبدیل به انبار خود کرده‌اند از لحاظ قانونی ما نمی‌توانیم آنها را مجبور کنیم که ملک خصوصی‌شان را تبدیل به انبار و یا پارکینگ ماشین نکنند. به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی لارستان عبورومرور ماشین در کاروانسرا سبب تخریب آن شده است و این مسأله برمی‌گردد به همکاری و هماهنگی فرمانداری، شهرداری، راه‌وشهرسازی و مردم. البته میراث فرهنگی چند سال قبل، ممنوعیت ورود اتومبیل به کاروانسراها را از پلیس راه گرفته است.

وی تصریح کرد: خرید، فروش و سرقفلی کاروانسراها متعلق به اداره اوقاف لارستان است و چون صاحب ملک است، ماهیانه اجاره‌ای را دریافت می‌کند. چه اداره اوقاف و چه فرد در صورت ارائه طرح مرمتی توسط مالک، اجازه تعمیر به آن می‌دهیم و می‌توانند به عنوان کاروانسرا، سفره‌خانه سنتی و یا حتی هتل از آن بهره ببرند.

گزارش از امینی و کمالی