گفت و گو با نخبه قرآنی شهرستان گراش

مردم توقع دارند و توقعِ بجایی هم است که اهل قرآن حداقل یک مقداری از مفاهیم قرآن را رعایت کنند و درست هم هست.

به گزارش میلاد لارستان به نقل از خبرگزاری تسنیم، متولد ۱۳۷۰ است و در خانواده ای مذهبی متولد شده، همین موضوع باعث شده که او از دوران کودکی اش در جلسات قرآنی حضور داشته باشد. مجتبی فردفانی، حافظ نام آشنا در جلسات قرآنی، در دوران نوجوانی فنون تلاوت را به طور مقدماتی یاد گرفت. بعد از آن هم از طرف خانواده و دوستانش تشویق شده بود که حافظ قرآن شود. به همین دلیل در مؤسسه بیت الاحزان حضرت زهرا سلام الله علیها که در شهر استهبان استان فارس است، حفظ تخصصی قرآن را شروع کرد. به این ترتیب بود که فردفانی در سال ۱۳۸۵ در حالیکه فقط ۱۶ سال سن داشت، توانست در مدت کوتاهی کل آیات قرآن کریم را حفظ کند.

او آن زمان در رشته ریاضی درس تحصیل می کرد و آینده مهندسی در ذهن داشت. اما وقتی حافظ قرآن شد، مسیر زندگی اش تغییر کرد و دیگر، دغدغه جز گسترش فعالیت های قرآنی نداشت. به این دلیل بود که وقتی کارش به حضور در رقابت ورود به دانشگاه رسید به جای رشته های فنی، رشته فنون قرائت، تلاوت و کتابت قرآن را انتخاب کرد و در همین رشته در دانشگاهی در مشهد مقدس پذیرفته شد، در حال حاضر هم در حال آماده کردن پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته علوم قرآن و حدیث در دانشگاه فردوسی است.

*این نکته را همه باور دارند که چهره‌های ممتاز قرآنی باید الگویی برای سایر جوانان و مردم باشند. چون به هر حال یکسری توقعاتی از حافظان قرآن وجود دارد و جامعه رفتارها و واکنش های خاصی را از آنها می‌­طلبد. خوب است گفت و گو را از همین انتظارات و الگوگیری از جامعه قرآنی شروع کنیم. به اعتقاد شما، به عنوان یکی از چهره های موفق قرآنی، حافظان قرآن و قاریان قرآن در این فضا چگونه باید رفتار کنند؟ هم اینکه جوانی کنند و هم اسلوب و درس­هایی که از قرآن یاد گرفتند را اجرا کنند؟

این توقع مردم است و درست هم است. کسانی که اهل قرآن هستند باید درس هایی که قرآن فرموده را عمل کنند، اما لزوماً کسی که حافظ قرآن است به این معنا نیست که کل معنی قرآن را می­دادند و درک کرده؛ به هر حال هر کسی بخشی از مفاهیم را می­داند، ترجمه یا تفسیر می­داند ولی آن شخص هم می­تواند با گذشت زمان و مطالعه اطلاعات خودش را قوی کند و وظیفۀ ماست که هر چه در قرآن آمده عمل کنیم.

*به نظر شما توقع برخی افراد در مورد خطا نکردن چهره های قرآنی به جاست؟

گاهی این انتظارات درست نیست، توقعات باید به جا باشد. به عنوان مثال مردم توجه داشته باشند کسی که حافظ یا قاری قرآن است معصوم نیست، امکان خطا و اشتباه دارد. اما در جامعۀ ما به هیچ عنوان نمی‌­توانند خطا و اشتباه را از کسی که اهل قرآن است بپذیرند. در این زمینه باید اعتدال رعایت شود. در عین حال گاهی اشتباه و گناه یک چهره قرآنی را به جای آنکه به حساب خودش بگذارند، به حساب همه اهالی قرآن و جامعه دینی می نویسند! مردم باید دقت داشته باشند، این رفتار که بیشتر تعمدی صورت می گیرد با این انگیزه است که مردم از دین و قرآن فاصله بگیرند.

البته خود قرآن خیلی کمک ­کننده است. کسی که حافظ قرآن است مجبور است مرور روزانه داشته باشد. همین خواندن آیات، باعث می­‌شود انسان کم­ کم با آنها انس بگیرد و بعد از مدتی این آیات در ذهن نهادینه می شود. مثلاً راجع به نماز جمعه یادمان می افتد که: «اذَا نُودِيَ لِلصَّلَاه مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَه فَاسْعَوْا إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ وَذَرُوا الْبَيْعَ». به مرور وقتی مطالعه می­کند و تفسیر و ترجمه را می­‌خواند و رجوع می‌­کند این آیات در ذهنش است و توفیق اجباری می­‌شود و انس ایجاد می شود.

در عین حال توقع از افراد قرآنی به خصوص جوان ترها باید کم ­کم بالا برود. یعنی اینطوری نباشد فردی که حافظ شد، سریع بگوییم نباید این کار را انجام می­‌داد یا فلان جا می­‌رفت یا فلان حرف را می­‌گفت. یک کنش متعادل و عقلانی از او انتظار داشته باشیم.

* اما گاهی اشتباه یک نفر به حساب کل جامعه قرآنی گذاشته می شود!

مردم توقع دارند و توقعِ بجایی هم است که اهل قرآن حداقل یک مقداری از مفاهیم قرآن را رعایت کنند و درست هم هست. بعضاً اتفاقاتی در جامعه قرآنی ما می­‌افتد، ما نباید به حساب کلِ جامعه قرآنی بگذاریم. در هر قشری آدم­‌هایی هستند که ممکن است کمتر رعایت کنند. هر کسی ویژگی­‌های خاص خودش را دارد و هر کسی هم وارد جامعه قرآنی می­‌شود، نباید رفتارش را به حساب قرآن بگذاریم. به هر حال شایعه زیاد است، ولی در مجموع همۀ اهل قرآن باید شأن و منزلت قرآن را رعایت کنند. البته شان قرآن با بداخلاقی عده‌­ای پایین نمی­‌آید، ولی وظیفه­‌شان است هر آن چیزی که از قرآن می‌­فهمند را رعایت کنند.

*جوانی کردن اسلامی و یا جوانی کردن یک بچه مسلمان را چطور تعریف می‌کنید؟ ضمن اینکه فرد به کارهای قرآنی می­‌پردازد، دیگر چه کارهایی می­‌توانند بکنند که هم از نشاط برخوردار باشند و هم آداب اسلامی را رعایت کنند؟

هر کسی علاقه­‌ای دارد. مثلا من خیلی به فیلم علاقه ندارم و سینما نمی‌­روم. البته فیلمی که خیلی خاص بوده رفتم و دیدم ولی خیلی اهلِ فیلم دیدن نیستم. اما اهل تفریح هستم و با خانواده‌­ام پارک و مسافرت می‌­رویم و یا ایام خاصی باشگاه بدن­سازی می­‌روم. اهل ورزش و گردش و تفریح با خانواده و دوستان هستم. در فضای مجازی هم فعالیت هایی دارم. این گونه تفریحات نه با دین هیچ منافاتی ندارد، بلکه ما دستور اسلامی راجع به تفریح و سفر و ورزش داریم.

*اما عده ای تصور می‌کنند زندگی خانواده های قرآنی با سایر مردم تفاوت دارد!

این طور نیست. من خیلی با کسی که اهل قرآن نیست، تفاوتی ندارم و محدودیت‌­هایی نداریم، مگر خط­ قرمزهای اسلامی که نباید آنها را انجام بدهیم. خود قرآن هم با این موافق نیست، مثلاً قرآن مانعی نیست که اهل خنده و شوخی نباشیم. من مسافرت زیاد می­روم و مسافرت هم یک نوع تفریح است و خیلی از جاهای کشور با خانواده سفر می­‌کنم. به نظرم انسان باید هم اهل دین باشد  هم اهل نشاط و شادابی تا چهره حقیقی اسلام را به دیگران نشان دهد.

*کمی هم به سابقه فعالیت‌های قرآنی شما بپردازیم. شما در مسابقات بین ­المللی قرآن کریم نفر اول حفظ شدید. فکر می­‌کردید این رتبه را در این مسابقات به دست بیاورید؟

برایم دور از تصور نبود. این مسابقات دو سال بود که به تعویق می‌­افتاد و قرار بود اواخر سال ۹۵ برگزار شود که به دلیل مشکلاتی عقب افتاد. مکان آن هم مشخص نبود، یک زمانی قرار بود روسیه باشد و شهرها و کشورهای مختلفی را نام می بردند. هرقدر که مسابقات به تعویق می‌­افتاد، من مدام در حال مرور آیات بودم. چون زیاد مرور کرده بودم، احتمال می­دادم نفر اول شوم.

*مراحل مسابقه چگونه بود؟ شما اول نفر اول استانی شدید و بعد کشوری؟

این مسابقات ملی بود و بین دانشجویان کل کشور بود. یکی مرحلۀ دانشگاه است و بعد کشوری است و بعد ملی و بعد بین­المللی.

*شما در مسابقات بین ­المللی سال گذشته هم اول شدید؟

بله. در مسابقات بین ­المللی سازمان اوقاف و امرو خیریه هم رتبه اول را کسب کردم که سال ۹۵ برگزار شد.

*برای مسابقات اوقاف چند مرحله شرکت کرده بودید؟

شهرستان، استان، کشور و بین ­المللی. البته در آن زمان از استان خراسان رضوی شرکت کردم، چون دانشجوی دانشگاه فردوسی در مشهد مقدس بودم.

*چقدر سابقۀ حضور در مسابقات را دارید؟ درواقع می خواهیم بدانیم از چه سالی در مسابقات شرکت می­کنید و با آیین نامه مسابقات چه اندازه آشنا هستید؟

چند سالی است که در مسابقات شرکت می کنم. به عنوان مثال در سال ۹۱ در مسابقات سازمان اوقاف در مرحله کشوری رشته ۲۰ جزء رتبه دوم را به دست آوردم ولی سال بعد از آن، یعنی سال ۹۲، در همین رشته اول شدم. در سال ۹۴ در رشته حفظ کل مسابقات ملی اول شدم. مسابقات کشوری هم زیاد شرکت کردم و اکثراً اول شدم.

در سال ۹۵ در مسابقات بین ­المللی جمهوری اسلامی ایران بود که اول شدم و در محضر مقام معظم رهبری تلاوت کردم. امسال هم بار دوم بود که در ششمین دورۀ بین ­المللی دانشجویان که در مشهد برگزار شد، رتبه اول را کسب کردم.

*سابقه حضور در رقابت های دیگر، از جمله رشته اذان را هم دارید!

درست است. در سال ۹۲ در مسابقات اذان در مرحله کشوری شرکت کردم و رتبه اول را به دست آوردم. البته آن رقابت در شهر زاهدان برگزار می­‌شد.

*اساتید در بحث حفظ معتقدند برای شرکت در مسابقات فقط حفظ کفایت نمی­‌کند و باید با نکات تجوید و صوت و لحن آشنا باشیم. شما در این زمینه چه برنامه­‌ای داشتید؟

من در مقطع کارشناسی و هم کارشناسی ارشد مشهد بودم. اکثر فعالیت های قرآنی را آنجا انجام دادم. غیر از برنامه حفظ که در استان فارس انجام دادم. در مشهد در جلسات استاد سیدمجتبی سادات فاطمی شرکت می‌کردم. همچنین در کلاس های استاد سعید بیژنی و استاد مهدی حسنی حضور داشتم. اما حفظ قرآن را سال ۸۶ ـ ۸۷ در شهر اِستهبان استان فارس در موسسه بیت ­الاحزان انجام دادم، یعنی یکسال مرخصی تحصیلی گرفتم و حافظ شدم و مجدد ادامۀ تحصیلاتم را در مقطع کارشناسی در رشته خواندن و قرائت، کتابت قرآن گذراندم. سپس کارشناسی ارشد در رشته علوم قرآن و حدیث در دانشگاه فردوسی تقریباً به پایان رساندم و فقط پایان­ نامه باقی مانده است. در مشهد مقدس در کنار تحصیل، فعالیت های قرآنی هم داشتم.

*به هر حال مشهد پایگاه قرآنی محسوب می­‌شود و جلسات قرآنیِ خوبی دارد.

همین طور است، هم از جهت کمی و هم از جهت کیفی اساتید خیلی خوبی در مشهد تدریس می‌کنند.

*تثبیتِ آیات را چگونه انجام دادید؟ فکر می‌کنید برنامۀ تثبیت آیات چقدر به حفظیات کمک می‌­کند و چه جایگاهی دارد؟ و از چه زمانی باید شروع شود؟

مرور کردن یک چیز لازم و جدانشدنی در حفظ قرآن است. معروف است که می‌­گویند مرور نسبت به حفظ سخت­‌تر است. به نظر من سخت­‌تر که نیست، ولی آن اراده­ای که برای مرور است خیلی مهم است و قرآن­ پژوه باید حتماً پشت کار داشته باشد که بتواند حافظِ موفقی شود. چون حافظ کل باید نهایتاً هر ۱۰ روز یکبار محفوظاتش را مرور کند یعنی تقریباً روزی سه جزء؛ حالا اگر مسابقات مهمی باشد مثلاً محفل انس با قرآنی داشته یا در جلسه ای اجرا داشته باشد، این مقدار باید بیشتر شود. اگر اینها نباشد بستگی دارد چند سال از حفظ او می­‌گذرد، مثلاً الان ۱۰ سال از حفظ من گذشته اگر روزی یک جزء مرور کنم، خیلی زود فراموش نمی‌­کنم یعنی ضعیف نمی‌­شوم. اما اگر مسابقات بین ­المللی داشته باشم، ممکن است روزی پنج یا شش جزء بخوانم.

در حال حاضر چون جلسه قرآنی دارم و از آن طرف استماع می‌­کنم، همچنین درس دانشگاه هم بحث قرآنی است، روزی یک جزء مرور کنم برای من کفایت می‌­کند و فراموش نمی­‌کنم.

طبیعی است که هر حافظی هر مقداری که حفظ است باید مرور کند مثلاً کسی که ۱۰ جزء حفظ است باید حداقل روزی یک جزء بخواند که ۱۰ روز یکبار کل محفوظاتش مرور شود. البته مرور شیوه‌­های مختلفی دارد مثلاً در مشهد باید برود پیش یک استادی تحویل بدهد.

*اگر به استاد دسترسی نداشته باشند چطور؟

خود حافظ هم می­تواند در خانه بنشیند و مرور کند. بهتر است یک نفر دیگر را پیدا کند که برای او تحویل بدهد یا اگر فرد مقابل هم حافظ قرآن است، با هم مباحثه کنند، مثلاً یک صفحه او بخواند یک صفحه طرف مقابل بخواند و باز دوباره برگردند، از اول برعکس بخوانند و صفحه­‌ای که او نخوانده بخواند و صفحه­‌ای را که او خوانده طرف مقابل بخواند؛ این برنامه، مباحثه است. بعد از مرور هم استماع کند و بعد از مرور صفحات قرآن را نگاه کند تا حافظۀ تصویری‌­اش تقویت شود.

حتی می­­توان از طریق اینترنت کلیپ‌­هایی درباره روش مرور بگیرد، کتاب­‌هایی نوشته شده، شبکه قرآن، رادیو قرآن، رادیو تلاوت قرآن خیلی موثر است.

*خودتان همچنان تصویری هم کار می­‌کنید؟

معمولاً بله، ولی سعی دارم این کار را بیشتر انجام دهم. بعد از هر جزیی که مرور می­‌کنم صفحات را ورق می­زنم تا تصویر آیات را در ذهنم نگه دارم.

*شروع حفظ شما چگونه بود و چه برنامه‌­ای داشتید؟ در چه سنی حفظ کردید؟

سال دوم دبیرستان بودم و تقریباً ۱۶ سالم بودم. یک سال مرخصی تحصیلی گرفتم، مدرسه را کنار گذاشتم و بعد از اینکه حافظ قرآن شدم مجدد برگشتم و ادامه تحصیل دادم. من از قبل سابقۀ حفظ نداشتم خیلی محدود سوره­‌های جزء ۳۰ و سوره‌­های آخر قرآن را حفظ کرده بودم، ولی از آن طرف قرائت کار می­‌کردم یعنی صوت و لحن را از سن ۱۲، ۱۳ سالگی تمرین می­‌کردم. با بحث تجوید آشنا بودم و کار کرده بودم. در حال حاضر قصد دارم به صورت حرفه‌­ای تلاوت کار کنم. به طور کلی فعالیت قرآنی­‌ام را از سن ۱۰ سالگی با روخوانی و روانی­ خوانی قرآن در شهر خودمان، گراش در استان فارس، شروع کردم و در سن ۱۶ سالگی وارد مدرسه­‌ای شدم که در شهر استهبان بود و سپس وارد موسسه بیت ­الاحزان شدم.

*در خانواده شما فضای قرآنی وجود داشت که شما وارد فعالیت­های قرآنی شدید؟

خواهرم هم تحصیلات دانشگاهی و حوزوی دارند و هم استاد دانشگاه است. اما هیچ کدام از اعضای خانواده­ام حافظ کل نیستند که در مسابقات شرکت کنند. البته جو حاکم بر خانواده همیشه یک جوِ مذهبی و قرآنی بود.

*استقبال پدر و مادرتان از فعالیت­های قرآنی شما چطور بود؟

در خانواده مخالفت و موافقت­‌هایی بود، مثلاً می­‌گفتند شما مدرک دیپلم را بگیر و بعد حفظ قرآن را شروع کن. در مجموع مخالفتی نداشتند. ولی من معدود دوستان قرآنی داشتم که قاری بودند، آنها خیلی مرا تشویق کردند. اوایل شاید کمی خانواده ام تردید داشتند، ولی بعد همه راضی شدند.

*شما به عنوان استاد حفظ، حفظ یکساله را به دیگران پیشنهاد می‌­کنید؟ مزایا و معایب این نوع حفظ را بگویید؟

به نظرم حفظ یک ساله به همه توصیه نمی­شود، چون استعدادِ خوبی می­خواهد. درواقع استعدادِ حداقلی برای این کار لازم است، علاقه و پشتکار هم نیاز است، سن مناسب نیاز است، بهتر است مجرد باشد تا فراغت فکری داشته باشد، زمینۀ قبلی داشته باشد و اهل حفظ و قرائت بوده باشد، همچنین و با تجوید آشنا باشد.

زمانی که حفظ یک ساله را تدریس می­‌کردم، شاهد بودم عده­ای واقعاً نمی‌­توانند این کار را انجام دهند. مثلاً فرد در یک روز فقط یک صفحه حفظ می­‌کرد که این اصلاً خوب نیست و نشان می دهد استعداد او معمولی است. در حالی که حفظ یک ساله استعداد خاص می‌­خواهد. نمی­‌گویم باید نخبه یا نابغه باشد اما به هر حال لازم است هوش متوسط به بالا داشته باشد که موفق باشد. خانواده‌­هایی هستند که دوست دارند فرزندشان مانند سیدمحمدحسین طباطبایی بشود. مشخص است که ایشان خاص است، و هر کسی نباید فرزندش را با او مقایسه کند و در آن شرایط بگذارد.

بنابراین به نظر من به همه توصیه نمی‌­شود ولی کسانی که مستعد هستند می­توانند در این دوره شرکت کنند و حافظ شوند و به تحصیلات­شان ادامه بدهند.

*دوره­‌های دیگری هم برای حفظ قرآن وجود دارد؟

بله هر موسسه‌­ای دوره‌­های خاص خودش را دارد، دو ساله، سه ساله، ۴ ساله. برخی طرح ها فقط در تابستان که ایام فراغت از تحصیل است اجرا می شود. شخص می تواند در این کلاس ها شرکت کند.

*شما در مسابقات رشته اذان هم شرکت کرده اید؟

بله، در سال ۹۲ رتبه اول در مرحله کشوری را به دست آوردم.

*می‌دانیم اسلوب و قواعدی که در اذان به کار می­رود با تلاوت قرآن تفاوت­هایی دارد. شما دوره­های خاصی را برای اذان دیده بودید؟ چقدر با قرائت قرآن تفاوت دارد؟

البته طبیعی است که فرق دارد ولی بسیاری از قاریان قرآن هستند که موذن­های خوبی هم هستند. یعنی کسی که تلاوت قرآن کار می­کند می­تواند خیلی راحت اذانِ خوبی هم بگوید. من هم از این قضیه مستثنی نبودم. آهنگ­‌هایی در قرائت وجود دارد که در اذان به کار برده می­‌شود. مثلاً اگر شما در نغمه حجاز اذان بگویید، همان را در قرآن هم اجرا می‌­کنید یا تجویدی که در قرآن است خیلی از آنها هم در اذان استفاده می شود. البته نه به آن شدت، ولی نقش آن در اذان هم رعایت می­شود.

به نظرم خیلی تفاوت کلی ندارد مگر کسی بخواهد یک اذان فوق­العاده و صاحب سبک را بگوید که آن نیاز به کار کردن بیشتری دارد. اما یک قاریِ معمولی می­تواند یک اذانِ معمولی بگوید، درحالیکه اگر بخواهد اذانش خاص و ماندگار باشد و در رسانه‌­ها پخش شود، باید وقت بیشتری برای آن بگذارد.

*گفتگو از مریم مرتضوی