بحران کمبود آب و عوامل تشدید پذیری آن (قسمت اول)

گرچه اغلب دانشمندان از تغییرات اقلیمی و آلودگی هوا به عنوان یکی از بحران های عصر حاضر یاد می کنند ولی بسیاری نیز کمبود و عدم دسترسی مردم دنیا به آب را بحرانی جدی تر می دانند چرا که بحران آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی را ناشی از آن می دانند که می تواند آنها را تحت الشعاع خود قرار دهد.

امروزه کشور های دنیا خصوصاً کشور های آسیایی از بحران کمبود آب رنج می برند.

کشور های آسیایی خصوصاً بخش وسیعی از جنوب غربی آن که در منطقهُ گرم و خشک و نیمه خشک وجود دارند با بحران جدی کمبود آب مواجه و آنها را شدیداً تهدید می کند.

کشور ایران نیز که در جنوب غربی آسیا قرار دارد از جمله کشور هایی است که در منطقهُ گرم و خشک و نیمه خشک قرار دارد، لذا بحران کمبود آب برای ما نیز خطری به مراتب جدی تر از سایر کشور های منطقه است بطوری که خشکسالی های پی در پی سال های اخیر نیز مضاف بر آن تهدیدی جدی به شمار می آید.

در حال حاضر در جهان آب به عنوان عنصری بسیار گران بها و مایهُ حیات برای دوام و بقای بسیاری از جوامع ، انسان ها و صنایع  به شمار می آید چرا که علاوه بر مصارف خانگی و آب شرب برای پرورش محصولات کشاورزی و دامپروری و تامین غذا نیز ضروری است و نیرویی حیاتی و ضروری برای جنگل ها ، رودخانه ها ، مرداب ها و تالاب ها ، رودخانه های فصلی و دریاچه ها به شمار می آید ، لذا باید از جرعه جرعهُ آن به مانند کیمیا صیانت و حراست نمود و از مصارف نادرست و هدر رفت آن که منجر به کم آبی و بحران می شود تحت هر شرایطی جلوگیری نمود.

امروزه بحران کمبود آب در دنیا باعت شده است بین بسیاری از کشورها با هم اختلاف و نزاع هایی بر سر منابع آبی و رودخانه ها بوجود آید.

از طرفی آب آشامیدنی در بسیاری از نقاط جهان به طور هشدار دهنده ای در حال کاهش است.

بنابراین در چنین شرایط بحرانی چالش‌ برانگیز پیش رو که ناشی از افزایش جمعیت ،تغییر رژیم غذایی ،استاندارد های زندگی و گرم شدن کرهُ زمین می باشد بایستی مصارف آب را  به طور صحیح مدیریت و به موازات شرایط موجود برای گذر و برون رفت از این بحران یک سری رویکردهای علمی و عملی برای حفظ این مادهُ پر ارزش حیاتی و در جهت کاهش بحران های پیش رو انجام داد تا نسل های آینده از نبود آن در امان باشند.

در اینجا به یکی از آنها در جهت پیشگیری از به اوج رسیدن شرایط بحرانی کمبود آب موجود اشاره می کنیم :

 –استفادهُ صحیح و بهینه از آب و منابع آبی (دریاها، رودخانه های فصلی ، چاه ها ، قنات‌ها و سفره های زیر زمینی) با رویکرد کشاورزی:

برای استفاده بهینه از آب احتیاج به یک سری برنامه ریزی های علمی و اقدامات عملی است که بایستی صورت گیرد و در این راستا نیز نیاز به همراهی مسئولین زیربط خصوصاً وزارت نیرو، جهاد کشاورزی  ، منابع طبیعی ، اداره ثبت ، قوه قضاییه و در راس آن (دادستانی) ، فرمانداری و شورای تاُمین با همراهی و همکاری امام جمعه ، نمایندهُ مجلس و شورای شهر دارد.

ضمناً بعضی از این اقدامات نیز بایستی فرا منطقه ای باشد چرا که علاوه بر مرکز کشور همراهی مراکز استان ها را نیز می طلبد.

لازم به ذکر است در انجام این اقدامات یک سری مشکلاتی وجود دارد که بایستی با تبیین و بیان تبعات منفی عدم عمل به آنها مردم را آگاه و ضمن فرهنگ سازی در جامعه آنها را نیز نهادینه نمود تا با واکنش های احتمالی مردم مواجه نشویم.

بنابراین همراهی مردم با مسئولین امری ضروری و اجتناب ناپذیر است :

 ۱– کاهش مصرف آب از طریق کاشت محصولات کشاورزی و باغی متناسب با اقلیم جغرافیایی هر منطقه : از جمله راهکارهای کاهش بحران کم آبی که بایستی نسبت به آن اهتمام ویژه‌ای داشت این است که در هر منطقه ای محصولاتی که متناسب با اقلیم و خاص آب و هوای آنجا است کشت شود. لذا از آنجایی که در روستاها حدود ۷۰ درصد و در بعضی از کشورها تا حدود ۹۵ درصد از آب های زیر زمینی جهت مصارف کشاورزی صورت می گیرد منجر به وارد آوردن خسارت و کمبود آب سالم و شیرین جهت شرب مردم شده است و علاوه بر این تهدیدی برای تهیه مواد غذایی سالم نیز به شمار می آید.

بنابراین بایستی متناسب با موقعیت جغرافیایی منطقه مبادرت به کشت محصولاتی شود که نیاز کمتری به آب دارند.

به عنوان مثال برای تولید یک کیلو گرم محصول گندم حدود ۱۰۰۰ لیتر آب و برای تولید یک کیلو گرم محصول لیمو شیرین حدود ۲۰۰ لیتر آب صرف می شود ، لذا منطقی تر به نظر می رسد که در چنین شرایطی کشت چنین محصولاتی را در مناطق کم آب متوقف کنیم.

 ۲– تغییرات اقلیمی و افزایش دما : مسئلهُ دیگری که تمام کره خاکی را تحت تاثیر قرار داده و به جراُت می توان گفت هیچ نقطه‌ای از آن در امان نمانده است مسئله تغییرات اقلیمی و افزایش دما است که بطور مستقیم بحران کم آبی را تحت تاثیر قرار داده و بر شدت آن نیز افزوده است. چرا که محصولات کشاورزی به آب بیشتری نیاز دارند.

بنابراین بایستی کشت محصولات کشاورزی را مدیریت کرد و به جمع آوری آب های باران با استراتژی مخصوص به خود مبادرت کرد و

پسآب ها را نیز بعد از تصفیه و ایمن سازی مجدداً به چرخهُ مصرف برگرداند تا بدین طریق به کاهش بحران کم آبی و قحطی آن کمک کرد.

 ۳– به حداقل رساندن مصرف و دوری از اصراف مواد خوراکی : باید از اصراف و تبذیر مواد غذایی جلو گیری نمود چرا که خود باعث کاهش تقاضا و در نهایت در چرخهُ تولید منجر به صرفه جویی و کاهش مصرف آب می گردد.

بنابراین بایستی با تبیین و فرهنگ سازی در جامعه و در بین مردم نسبت به اثرات سوء مصرف زیاد آب و تبعات منفی آن بر مردم و جامعه اطلاع رسانی و در جهت کاهش مصرف بیش از حد معمول آن اقدام نمود.

۴ — باغ شهری ها : از جمله معضلاتی که در دو دههُ اخیر در اکثر مناطق کشور خصوصاً مناطق جنوبی آن مثل منطقه لارستان بزرگ که از لحاظ آبی کم بهره و بی بضاعت هستند ریشه دوانده و هر روز به مانند قارچ در جای جای منطفه سبز می شوند ، مسئله باغ شهری است که هر ساله خصوصاً در فصول گرم و خشک مقدار زیادی از آب های زیر زمینی را به هدر می دهند بدون اینکه نفع و بهره ای بر آن مترتب باشد.

لازم به ذکر است در این رابطه افرادهای خاطی زیادی وجود دارند که در قبال نابودی منابع کمیاب آبی و سفره های زیرزمینی منطقه بهره ها‌ و منفعت زیادی می برند و با نهایت تاسف بعضاً اشخاصی نیز که در مناصب دولتی هستند با این افراد خاطی همکاری می کنند و به واسطه همین افراد خاطی آنها نیز پول های هنگفتی به جیب می زنند و در مقابل آشکارا دست به تخلف و مشارکت در جرم می نمایند و تبعات منفی اجتماعی زیادی را بر جامعه و مردم وارد می کنند و مسئولین ارشد شهرستان نیز در مقابل آنها هیچ اقدام قانونی موثری که ناشی از قانون مداری باشد انجام نمی دهند و به دردهای مردم که در وافع درد جامعه نیز می باشد آن طور که باید توجهی نمی کنند… !!!

البته در این رابطه در مبحثی جداگانه مفصلا  به آن پرداخته خواهد شد.

ادامه دارد…

حبیب سمیعی

ن۲۲۰