کاروانسرای شاه عباسی بریز، یک جایگاه استراتژیک فارس در عصر صفوی

باروی کارآمدن شاه عباس در سال ۹۹۸ دوره ای جدیددر تحولات سیاسی ایران آغاز شد. وی در این راستا لارستان را در سال ۱۰۱۰ فتح و آخرین پادشاه باستانی این منطقه(ابراهیم خان ثانی)را به قتل رساند و طی ده سال جنگ (۱۰۲۲تا۱۰۳۲)با کمک انگلیسی ها پرتغالی ها را از خلیج فارس بیرون و خود بر این منطقه استراتژیکی تسلط یافت

شاه عباس برای رونق هرچه بیشتر تجارت ابرایشم دست به اقدامات اساسی در زمینه راههای ارتباطی، منزلگاه برای استراحت تجار و غیره زد.وی برای امن کردن راه های تجاری ابتدا به حکمرانان نواحی مختلف دستور داد تا جادهها را از وجود دزدان پاک کند. سپس اقدام به تاسیس جاده شاهی که از بندرعباس شروع و از لار – جهرم- شیراز عبور و به اصفهان (پایتختش) ختم میشد کرد. (( بریز در این مسیر تجاری به عنوان مهمترین ایستگاه تجاری لار – جهرم شناخته شد.)) شاه عباس سپس برای امنیت راهها و آسایش کاروانها، اقدام به تاسیس منزلگاها یا کاروانسراهای مختلف در این مسیر تجاری نمود و به حکام ایالات مختلف کشور دستور داد که در این زمینه اقدامات لازم را به عمل آورند. حکمرانان لارستان به پیروی از دستور شاه عباس کاروانسراهای متعددی را در قلمرو حکومتی خود ساختند.

مرگ شاه عباس در سال ۱۰۳۸ه.ق و پس از آن کشته شدن امامقلی خان در سال ۱۰۴۲ه.ق به دستور شاه صفی به معنای تغییرات عمده در سیاست عمومی صفویان نسبت به ایالت فارس و لارستان بود. شاه صفی که از نفوذ قدرت خاندان امامقلی خان در ایالت فارس بیمناک شده بود،پس از قتل او ایالت پهناور فارس و کهکلویه را تجزیه نمود. این منطقه ی وسیع که در گذشته زیر نظر یک والی اداره میشد به چندین بخش تقسیم و برای هر بخش یک والی تعیین نمود.

شاه صفی پس از تجزیه ی فارس لارستان را بصورت ایالت خاصه در آورد و عواید حاصل از این املاک صرف مخارج شاه و حقوق منصان لشکریان شد. از آنجایی که روستای بریز مهم ترین ایستگاه تجاری لار به جهرم بود. در سال ۱۰۵۸ه.ق عوض بیگ حاکم لارستان کاروانسرایی را در این مکان احداث نمود که امروزه به نام کاروانسرای شاه عباسی بریز مشهور گشته است. کاروانسرای شاهعباسی بریز یکی از دلپذیرترین و بزرگترین کاروانسراهای ایران در عصر صفوی بوده است. به طوری که اکثر سیاحان اروپایی که از این مسیر تجاری عبور نموده اند زبان به تحسین این کاروانسرا گشوده اند.

مواد و مصالح در ساخت این کاروانسرا از سنگ خاراء و سنگ چخماق است. کاروانسرای شاه عباسی بریز دارای حیاطی چهار گوش بزرگ و ۲۸ اتاق مجزاست. این اتاقها جادار و هر کدام دارای دو در هستند با تسهیلاتی برای حفاظت اموال و بالکنهای خوب که با پلکان بزرگ و عریض به آنجا میروند. در عقب اتاقهای کاروانسرایک طویله بزرگ به طول ۱۷ پا وجود دارد که دارای دو ورودی بزرگ و اتاقهای متعدد برای خدمه میباشد.

در هرگوشه از کاروانسرا راه پلهای به طرف بام کشیده شده است. بالای در ورودی آن نوشتهای مشخص بوده که در یک مصراع آن سال تاسیس کاروانسرا به حروف ابجد مشخص شده است. یک بیت شعر آن به این مضمون است که خدایا به موسس این بنا زندگانی جاویدان عطا کن.با افول تجارت ابریشم و ضعف حکومت صفویان، این کاروانسرا از شکل کاروانسرای رفاهی و خدماتی خارج و به کاروانسرای نظامی تبدیل شده است. «باید در اینجا اشاره نمود که کاروانسراهای ایران در طول تاریخ مکررًا ماهیت خود را عوض میکردهاند و مردم از این بناها برای کارهای مختلف مورد استفاده قرار میداده اند.»