کاروانسرای شاه عباسی بریز و درخواست از مسئولان

لارستان قدیم، محدوده وسیعی از سواحل و پس­کرانه­ های خلیج­فارس را شامل می­شده است که سلسله­ای از پادشاهان کیانی به نام میلادیان بر آن حکومت می­کردند.

پادشاهان این سلسله با اقدامات خود توانستند بر مسیرهای تجاری خلیج­فارس تسلط یابند. از مشهورترین این مسیرها، جاده تجاری سیراف بوده که از طریق لار و خنج به شیراز ختم می­شد و چون بریز در این مسیر قرار نداشت در منابع تاریخی ذکری از این روستا برده نشده است. در دوره صفوی و با روی کار آمدن شاه عباس اول به دلیل رونق تجارت ابریشم از طریق خلیج­ فارس به اروپا، شاه عباس درصدد تسلط بر خلیج­ فارس و به دست گرفتن این مسیر تجاری برآمد. وی پس از سرو سامان دادن به اوضاع کشور و حکومت مرکزی در سال ۱۰۱۰ه.ق. لارستان را فتح نمود و در سال ۱۰۲۲ه.ق با کمک کمپانی­های هند شرقی انگلیس و هلند توانست پرتغالیها را از خلیج­ فارس اخراج نموده و خود بر این منطقه استراتژیکی تسلط یابد. شاه عباس برای رونق هرچه بیشتر تجارت ابرایشم دست به اقدامات اساسی در زمینه راه­های ارتباطی، منزلگاه برای استراحت تجار و غیره زد.

وی برای امن کردن کشور ابتدا به حکمرانان نواحی مختلف دستور داد تا جاده­ها را از وجود دزدان پاک کند. سپس اقدام به تاسیس جاده شاهی که از بندرعباسی شروع و از لار – جهرم- شیراز عبور و به اصفهان (پایتختش) ختم می­شد کرد. (( بریز نیز در این مسیر تجاری قرار گرفت و به عنوان مهمترین ایستگاه تجاری لار – جهرم شناخته شد.)) شاه عباس سپس برای امنیت راه­ها و آسایش کاروانها، اقدام به تاسیس منزلگاها یا کاروانسراهای مختلف در این مسیر تجاری نمود و به حکام ایالات مختلف کشور دستور داد که در این زمینه اقدامات لازم را به عمل آورند. حکمران لارستان به پیروی از دستور شاه عباس کاروانسراهای متعددی را در قلمرو حکومتی خود ساختند. از جمله این کاروانسراها، کاروانسرای بریز است که در سال ۱۰۵۸ه.ق. توسط عوض­بیگ حاکم لارستان ساخته شده است که به نام کاروانسرای شاه­عباسی بریز مشهور گشته است. کاروانسرای شاه­عباسی بریز یکی از دلپذیرترین و بزرگترین کاروانسراهای ایران است به طوری که اکثر سیاحان اروپایی که از این مسیر تجاری عبور نموده اند زبان به تحسین این کاروانسرا گشوده­اند.

نمایی از کاروانسری قدیمی شاه هباسی بریز

مواد و مصالح در ساخت این کاروانسرا از سنگ است و برای استحکام مصالح از سنگ خاراء و سنگ چخماق ساخته شده است. کاروانسرای شاه عباسی بریز دارای حیاطی چهار گوش بزرگ و ۲۸ اتاق مجزاست این اتاق­ها جادار و هر کدام دارای دو در هستند.با تسهیلاتی برای حفاظت اموال و بالکن­های خوب که با پلکان بزرگ و عریض به آنجا می­روند. در عقب اتاق­های کاروانسرایک طویله بزرگ به طول ۱۷ پا وجود دارد که دارای دو ورودی بزرگ و اتاق­های متعدد برای خدمه می­باشد.

در هرگوشه از کاروانسرا راه­ پله­ای به طرف بام کشیده شده است. بالای در ورودی آن نوشته­ای مشخص بوده که در یک مصراع آن سال تاسیس کاروانسرا به حروف ابجد مشخص شده است. یک بیت شعر آن به این مضمون است که خدایا به موسس این بنا زندگانی جاویدان عطا کن.

با افول تجارت ابریشم و ضعف حکومت صفویان، این کاروانسرا از شکل کاروانسرای رفاهی و خدماتی خارج و به کاروانسرای نظامی تبدیل شد. (( باید در اینجا اشاره نمود که کاروانسراهای ایران در طول تاریخ مکرا ماهیت خود را عوض می­کرده­اند و مردم از این بناها برای کارهای مختلف مورد استفاده قرار می­داده­اند. بعد از سقوط صفویه و استیلای افغانان بر ایران، اهالی بریز برای در امان ماندن از هجوم افغانان ۸ برج بر روی این کاروانسرا ساختند و برای در امان ماندن از تجاوزات افغانان کاروانسرا پناهنده شدند.

در دوره حکومت نصیرخان لاری بریز و مخصوصا این کاروانسرا به عنوان یکی از مهمترین ایستگاه و منطقه نظامی خان لار به حساب می­آمده است. هنگامی که کریم­خان زند در سال ۱۱۷۶ه.ق. برای سرکوب نصیرخان لاری، ولی­خان زند را به جانب لار فرستاد زمانی که سپاهیان زند به نزدیکی بریز رسیدند. تفنگچیان نصیرخان که قبلا در این کاروانسرا پنهان شده بودند در طی یک حمله ناگهانی، شکست سنگینی را بر سپاهیان زند وارد آورده و آنها را وادار به عقب نشینی نمودند. کریم­خان با اطلاع از این حادثه و دریافت اینکه بریز مهمترین و استراتژیکی­ترین منطقه مرزی حکومت نصیرخانی است درصدد تحت تسلط درآوردن این ناحیه شد. وی هنگامی که لار را در سال ۱۱۷۸ه.ق. فتح کرد کدخدای بریز را هم تحت انقیاد خو درآورد و با طرح نقشه­ای درصدد قتل نصیرخان برآمد. هنگامی که نصیرخان در سال ۱۱۷۹ه.ق از زندان کریم­خان آزاد و به لارستان باز می­گشت به دستور کریم­خان زند در کاروانسرای شاه­عباسی بریز و به دست کدخدای بریز به قتل رسید.

از کاروانسرای شاه عباسی بریز در منابع اوایل قاجاریه ذکری به میان نیامده است. در دوره مشروطیت و در جنگ و درگیریهای که بین سیدعبدالحسین لاری هوادار مشروطیت و مستبدین فارس( قوام السلطنه) رخ داده گزارشاتی نیز از این کاروانسرا در منابع آن زمان ذکر شده است.

در اواخر حکومت قاجاریه به دلیل شروع جنگ جهانی اول و قحطی و قتل و غارت­هایی که در این ناحیه اتفاق افتاده اهالی بریز برای درامان ماندن از این خطرات به کاروانسرای شاه عباسی پناه می­برند و در این مکان به زندگی خود ادامه می­دهند. هر خانواده بریزی در یکی از اتاق­های کاروانسرا اقامت می­گزینند. در دوره رضا شاه ۸ برج این کاروانسرا ویران و مردمان ساکن در این کاروانسرا نیز از کاروانسرا بیرون رفتند. همین اقدام مقدمه و سرآغاز ویرانی کاروانسرای بزرگ و مجلل شاه عباسی بریز که در طی تقریبا سه قرن به عنوان مهمترین ایستگاه تجاری- رفاهی و نظامی در جنوب ایران به شمار می­رفته است، شد. این اثر ارزشمند ملی متاسفانه امروزه به دلیل بی­ توجهی مسئولین ، محلی برای انبار کاه و نگهداری گوسفندان تبدیل شده است. در پایان از مسئولین ذی­ربط برای چندمین بار تقاضا داریم که برای حفظ این میراث ارزشمند ملی اقداماتی انجام دهند.

نویسنده : رسول احمدلو