لارستان قدیم، محدوده وسیعی از سواحل و پسکرانه های خلیجفارس را شامل میشده است که سلسلهای از پادشاهان کیانی به نام میلادیان بر آن حکومت میکردند.
لارستان قدیم، محدوده وسیعی از سواحل و پسکرانه های خلیجفارس را شامل میشده است که سلسلهای از پادشاهان کیانی به نام میلادیان بر آن حکومت میکردند.
پادشاهان این سلسله با اقدامات خود توانستند بر مسیرهای تجاری خلیجفارس تسلط یابند. از مشهورترین این مسیرها، جاده تجاری سیراف بوده که از طریق لار و خنج به شیراز ختم میشد و چون بریز در این مسیر قرار نداشت در منابع تاریخی ذکری از این روستا برده نشده است. در دوره صفوی و با روی کار آمدن شاه عباس اول به دلیل رونق تجارت ابریشم از طریق خلیج فارس به اروپا، شاه عباس درصدد تسلط بر خلیج فارس و به دست گرفتن این مسیر تجاری برآمد. وی پس از سرو سامان دادن به اوضاع کشور و حکومت مرکزی در سال ۱۰۱۰ه.ق. لارستان را فتح نمود و در سال ۱۰۲۲ه.ق با کمک کمپانیهای هند شرقی انگلیس و هلند توانست پرتغالیها را از خلیج فارس اخراج نموده و خود بر این منطقه استراتژیکی تسلط یابد. شاه عباس برای رونق هرچه بیشتر تجارت ابرایشم دست به اقدامات اساسی در زمینه راههای ارتباطی، منزلگاه برای استراحت تجار و غیره زد.
وی برای امن کردن کشور ابتدا به حکمرانان نواحی مختلف دستور داد تا جادهها را از وجود دزدان پاک کند. سپس اقدام به تاسیس جاده شاهی که از بندرعباسی شروع و از لار – جهرم- شیراز عبور و به اصفهان (پایتختش) ختم میشد کرد. (( بریز نیز در این مسیر تجاری قرار گرفت و به عنوان مهمترین ایستگاه تجاری لار – جهرم شناخته شد.)) شاه عباس سپس برای امنیت راهها و آسایش کاروانها، اقدام به تاسیس منزلگاها یا کاروانسراهای مختلف در این مسیر تجاری نمود و به حکام ایالات مختلف کشور دستور داد که در این زمینه اقدامات لازم را به عمل آورند. حکمران لارستان به پیروی از دستور شاه عباس کاروانسراهای متعددی را در قلمرو حکومتی خود ساختند. از جمله این کاروانسراها، کاروانسرای بریز است که در سال ۱۰۵۸ه.ق. توسط عوضبیگ حاکم لارستان ساخته شده است که به نام کاروانسرای شاهعباسی بریز مشهور گشته است. کاروانسرای شاهعباسی بریز یکی از دلپذیرترین و بزرگترین کاروانسراهای ایران است به طوری که اکثر سیاحان اروپایی که از این مسیر تجاری عبور نموده اند زبان به تحسین این کاروانسرا گشودهاند.
نمایی از کاروانسری قدیمی شاه هباسی بریز
مواد و مصالح در ساخت این کاروانسرا از سنگ است و برای استحکام مصالح از سنگ خاراء و سنگ چخماق ساخته شده است. کاروانسرای شاه عباسی بریز دارای حیاطی چهار گوش بزرگ و ۲۸ اتاق مجزاست این اتاقها جادار و هر کدام دارای دو در هستند.با تسهیلاتی برای حفاظت اموال و بالکنهای خوب که با پلکان بزرگ و عریض به آنجا میروند. در عقب اتاقهای کاروانسرایک طویله بزرگ به طول ۱۷ پا وجود دارد که دارای دو ورودی بزرگ و اتاقهای متعدد برای خدمه میباشد.
در هرگوشه از کاروانسرا راه پلهای به طرف بام کشیده شده است. بالای در ورودی آن نوشتهای مشخص بوده که در یک مصراع آن سال تاسیس کاروانسرا به حروف ابجد مشخص شده است. یک بیت شعر آن به این مضمون است که خدایا به موسس این بنا زندگانی جاویدان عطا کن.
با افول تجارت ابریشم و ضعف حکومت صفویان، این کاروانسرا از شکل کاروانسرای رفاهی و خدماتی خارج و به کاروانسرای نظامی تبدیل شد. (( باید در اینجا اشاره نمود که کاروانسراهای ایران در طول تاریخ مکرا ماهیت خود را عوض میکردهاند و مردم از این بناها برای کارهای مختلف مورد استفاده قرار میدادهاند. بعد از سقوط صفویه و استیلای افغانان بر ایران، اهالی بریز برای در امان ماندن از هجوم افغانان ۸ برج بر روی این کاروانسرا ساختند و برای در امان ماندن از تجاوزات افغانان کاروانسرا پناهنده شدند.
در دوره حکومت نصیرخان لاری بریز و مخصوصا این کاروانسرا به عنوان یکی از مهمترین ایستگاه و منطقه نظامی خان لار به حساب میآمده است. هنگامی که کریمخان زند در سال ۱۱۷۶ه.ق. برای سرکوب نصیرخان لاری، ولیخان زند را به جانب لار فرستاد زمانی که سپاهیان زند به نزدیکی بریز رسیدند. تفنگچیان نصیرخان که قبلا در این کاروانسرا پنهان شده بودند در طی یک حمله ناگهانی، شکست سنگینی را بر سپاهیان زند وارد آورده و آنها را وادار به عقب نشینی نمودند. کریمخان با اطلاع از این حادثه و دریافت اینکه بریز مهمترین و استراتژیکیترین منطقه مرزی حکومت نصیرخانی است درصدد تحت تسلط درآوردن این ناحیه شد. وی هنگامی که لار را در سال ۱۱۷۸ه.ق. فتح کرد کدخدای بریز را هم تحت انقیاد خو درآورد و با طرح نقشهای درصدد قتل نصیرخان برآمد. هنگامی که نصیرخان در سال ۱۱۷۹ه.ق از زندان کریمخان آزاد و به لارستان باز میگشت به دستور کریمخان زند در کاروانسرای شاهعباسی بریز و به دست کدخدای بریز به قتل رسید.
از کاروانسرای شاه عباسی بریز در منابع اوایل قاجاریه ذکری به میان نیامده است. در دوره مشروطیت و در جنگ و درگیریهای که بین سیدعبدالحسین لاری هوادار مشروطیت و مستبدین فارس( قوام السلطنه) رخ داده گزارشاتی نیز از این کاروانسرا در منابع آن زمان ذکر شده است.
در اواخر حکومت قاجاریه به دلیل شروع جنگ جهانی اول و قحطی و قتل و غارتهایی که در این ناحیه اتفاق افتاده اهالی بریز برای درامان ماندن از این خطرات به کاروانسرای شاه عباسی پناه میبرند و در این مکان به زندگی خود ادامه میدهند. هر خانواده بریزی در یکی از اتاقهای کاروانسرا اقامت میگزینند. در دوره رضا شاه ۸ برج این کاروانسرا ویران و مردمان ساکن در این کاروانسرا نیز از کاروانسرا بیرون رفتند. همین اقدام مقدمه و سرآغاز ویرانی کاروانسرای بزرگ و مجلل شاه عباسی بریز که در طی تقریبا سه قرن به عنوان مهمترین ایستگاه تجاری- رفاهی و نظامی در جنوب ایران به شمار میرفته است، شد. این اثر ارزشمند ملی متاسفانه امروزه به دلیل بی توجهی مسئولین ، محلی برای انبار کاه و نگهداری گوسفندان تبدیل شده است. در پایان از مسئولین ذیربط برای چندمین بار تقاضا داریم که برای حفظ این میراث ارزشمند ملی اقداماتی انجام دهند.
اینجانب وقتی بعضی از بناهایی را که در بسیاری از روستاها و شهرهای استان و کشور می بینم که به عنوان جاذبه گردشگری در آن روستا یا شهر معرفی می کنند به یاد اماکنی که در شهر خنج وجود داشته است که از بسیاری از اماکنی که در آن شهر ها و رستاها با آب و تاب فراوان از آنها تعریف و تمجید می شود مناسب تر بوده اند که دیگر متاسفانه وجود ندارند می افتم مانند حمام قدیمی شهر که ای کاش بزرگان شهر به جای تخریب آن بنا برای درست کردن محل توقف خودرو های نمازگزاران نماز جمعه شهر مکان دیگری را در سمت یا ضلع دیگری از مسجد جامع شهر برای توقف خودروهای نمازگزاران در نظر می گرفتند و حمام قدیمی شهر را تخریب نمی کردند یا قلعه خشتی حاکم شهر خنج که متعلق به خاندان محترم شیخ بوده است و شاید خانه خود شیخ هم برای دیدن جالب بوده است یا کاروانسرایی که تا سالها بعد از اول انقلاب به عنوان پایگاه مقاومت بسیج از ان استفاده می شد یا شهر خنج دارای مغازه های زیادی هم بوده است که سیل هایی که در سالهای گذشته آمده است آنرا تخریب نموده است قبل از روستا شهرک ابوالفضل هم برج کوچکی روی گردنه ای که معروف است به گردنه تخم مرغی را به خاطر احداث دکل مخابراتی که می توانستند آنرا در اطراف محل کنونی که ارتفاعات مناسب تری هم وجود داشته است احداث نمایند که آن بنا را تخریب نکنند یا قبل از روستای هنگنویه آسیاب آبی که با آب قنات کار بکند وجود داشته است و در روستای بزرگ چاه طوس که حال باید گفت شهر چاطوس برج نگهبانی از روستا وجود داشته است حیف که مسئولینی دولتی یا نهادی مردم نهاد در شهر وجود نداشته است که برای مثال زمین قلعه را از خاندان محترم شیخ خریداری کند تا برای دقایقی که هم شده تغییری در نگاه نسل حاضر که از این مسیر عبورمی کنند به وجود بیاید از نظر اینجانب تا بقیه ثروت فروش نفت در حساب بعضی ها در کشورهای خارجی جا خوش نکرده است این کاروانسرای مرحوم شاه عباسی را در اسرع وقت مرمت کنید چون هنوز تعدادی از معماران و استادکاران قدیمی با ذوق آثار باستانی در سطح کشور در قید حیات هستند