جاغن و جاغن دسته

در گذشته موادي مثل: گندم، جو، خندل، ماهي خشك (ماهي اشنه)‌نمك و دس را در جاغن مي‌كوبيدند.
گندم و جو را به اين علت در جاغن مي‌كوبيده‌اند كه كاهگل و ناخالصي‌هايي كه به آنها چسبيده است جدا شود. سپس آنها را در آس به آرد تبديل مي‌كردند. ماهي خشك و خندل را براي درست كردن مهوه، دس را براي برزه و نمك را براي مصرف روزانه در جاغن مي‌كوبيدند. در هر خانه‌اي يك جاغن وجود داشته است. خوشبختانه هنوز هم در خانه بعضي از قدما يافت مي‌شود. در اكثر خانه‌هاي امروزي جاغن و دسته جاغن وجود دارد ولي نسبت به جاغن‌هاي قديمي سبك‌تر و كوچكتر است كه آنها را به راحتي مي‌توان حمل كرد. جنس جاغن از سنگ بوده است كه كوه‌كن سنگ را از كوه جدا مي‌كرده و سنگها را به استاد سنگ‌تراش مي‌سپردند تا آن را به شكل جاغن درآورد.
«مي‌گويند نام استاد سنگ تراش، محمدعلي و كاظم بوده است و جاغن را به قيمت ۴ تومان مي‌خريده‌اند.»
جاغن را با الاغ به خانه مي‌اوردند و براي بلند كردن آن و گذاشتن در منزل چند نفر با هم همكاري مي‌كرده‌اند به علت سنگيني آن را در جايي قرار مي‌داده‌اند كه ديگر نيازي به جابجايي نداشته باشد. اما دسته، جنسش از چوب بوده (از چوب درخت با كه فقط در كوهها يافت مي‌شده است) به علت محكم بودن چوب اين درخت، دسته را فقط از چوب اين درخت مي‌ساخته‌اند. پس از آوردن چوب از كوه، آن را به نجار مي‌سپرده‌اند و نجار آن را به شكل دسته جاغن درست مي‌كرده است. اندازه دسته به يك متر مي‌رسيده است و معتقد بوده‌اند كه هرچه دسته سنگين‌تر باشد قدرت بيشتري براي ريز كردن مواد دارد.

*)شكل ظاهري جاغن:
جاغن را در اندازه‌هاي مختلف مي‌ساخته‌اند. سطح جاغن به شكل مربع مي‌باشد كه سطح آن نسبت به پايين آن چند برابر بزرگتر است. اگر از بالا به درون جاغن نظري بيفكنيم درون آن را دايره‌اي شكل مي‌يابيم كه ته آن نسبت به بالاي آن بسيار كوچكتر است.

*)شكل ظاهري دسه (دسته):
دسته چوبي جاغن در قسمت‌هاي مختلف داراي ضخامت‌هاي متفاوتي مي‌باشد. براي بلند كردن دسته يا به عبارت ديگر، دستگيره آن قسمتي است كه ضخامت كمتري دارد.

*)مراحل كوبيدن يك گوني گندم در جاغن:
ابتدا گندم را در جاغن مي‌ريخته‌اند جاغن را پر نمي‌كرده‌اند تا هنگام كوبيدن، گندم‌ها به روي زمين ريخته نشود. بنابراين گندم در درون جاغن به نيمه مي‌رسيده است. كوبيدن را تا زماني ادامه مي‌داده‌اند تا ديگر هيچ ناخالصي به گندم نچسبيده باشد. پس از اتمام عمل كوبيدن، با ظرفي گندم‌ها را از جاغن بيرون مي‌آورده‌اند و دوباره جاغن را تا نيمه پر مي‌كرده‌اند و مي‌‌كوبيده‌اند. و اين كار را ادامه مي‌دادند تا زماني كه ديگر گندمي در گوني باقي نمانده باشد. نكته اينجاست؛ امكان داشته است براي كوبيدن يك گوني گندم ۲۰ بار يا بيشتر جاغن را پر و خالي كنند.

نكته:
به علت اين كه مردها در خارج از خانه كار مي‌كرده‌اند و كمتر در خانه حضور داشته‌اند، اغلب زنها به پاي جاغن مي‌رفته‌اند. به علت اين كه در زمستان‌ها بارندگي زياد بوده است و امكان رفتن به پاي جاغن كم، در  ابستان موادي كه لازم داشته‌اند را در جاغن مي‌كوبيده‌اند و انبار مي‌كرده‌اند.

به نقل از نشريه پيك مشتاقان خور لارستان شماره ۲۳ سال ۸۷