بازار و زور؛ نکاتی در باب مواجهه ایران و غرب

سابقه مواجهه ایران و غرب را می‎توان به دوران هخامنشیان بازگرداند. زمانی که یونان به عنوانِ بزرگترین قدرت غربی، با ایران مواجه شد. این رویارویی صرفا جنگ نظامی نبود بلکه تقابل و تعامل فرهنگی و فکری نیز بود. در آرای حکمای بزرگ یونان مانند افلاطون و ارسطو، می‌توان ردپای اندیشه‎های ایرانی و اثرگذاری نظام سیاسی هخامنشیان را مشاهده کرد. اما این مواجهه تمامی پیدا نکرد و تا زمان حاضر، ادامه دارد.

سرگذشت تعامل و تقابلِ ایران و غرب، بسیار پر فراز و نشیب و طولانی است و از حوصله خواننده خارج است. قصد نگارنده، در این فرصت کوتاه، توضیح این سرگذشت و نمایاندن تمامی ابعاد آن نیست امّا ذکر ۳ نکته، ضروری به نظر می‎رسد.

• اوّل

ایران در طول تاریخ، چندین بحران جدی را از سرگذرانده و خسارت‎های فراوانی دیده است که همین مسئله موجب عقب‎ماندگی تمدّنی ایران شده است. حملات مغولان و تیموریان به ایران و کشتارهای فجیعی که رخ داد و از سوی دیگر در عصر صفوی، تقابل عثمانی و ایران به سود کشورهایی تمام شد که از صحنه درگیری‎ها دور بودند و با آرامش خاطر به ساخت دنیایی جدید و نظام‎مند می‎پرداختند. حاصل این درگیری‎ها و عقب‌‎ماندن‎ها، تسلّط انگلیس و آمریکا بر ایران عصر قاجار و پهلوی بود.

• دوّم

با مطالعه تاریخ متوجه می‎شویم که غرب، همواره ابرقدرت نبوده است. سال‎های سال، تمدن اسلامی در اوج عظمت قرار داشت و غرب، از میراث فکری مسلمانانی همچون ابن سینا و ابن رشد، بهره می‎برد. اروپا پس از خودآگاه شدن و کسبِ اعتماد به نفس، مسیر پیشرفت را در چند قرن، طی کرد.‎ بنابراین در طول تاریخ، گوی قدرت در دستان کشورها چرخیده و امروز به آمریکا رسیده است.

• سوّم

آمریکا عقبه تمدّنی چندانی از خود ندارد و بر میراث اروپاییان سوار شده است. استقلال آمریکا از کشورهای اروپایی به نیمه دوم قرن ۱۸ برمی‌گردد امّا جنگ‌های جهانی اوّل و دوّم، فرصتی طلایی و پیچی تاریخی را برای آمریکایی رقم زد که از هیاهوی جنگ، به دور بود تا بتواند تمامی کشورهای اروپایی را وام‎دار خود کند و دلار را به عنوان ارز بین‎المللی نهادینه سازد امّا آیا ممکن است که سلطه آمریکا نیز به پایان برسد؟ پاسخ این سؤال مثبت است. قدرت، وقتی به منزله بازار نگریسته شود، مسئله را واضح‎تر می‎کند. اگر پس از فروپاشی شوروی، بازار قدرت در جهان به انحصار آمریکا درآمده بود، امروزه کشورهای جهان، عرصه را بر انحصار آمریکا تنگ می‌کنند و به دنبال سهم‎خواهی از این بازار هستند. تقابل جدّی آمریکا و چین را می‌توان اینگونه فهم کرد.

سرانجام

آنچه مانع رسیدنِ ما به جایگاهی بالاتر در جهان می‎شود، در مرتبه اوّل، امید است. مثلا در فوتبال، تیمی که نیمه اوّل را با ۳ گلِ خورده، به رختکن می‎رود، باید برای نیمه دوّم، امید داشته باشد تا بتواند برای پیروزی تلاش کند وگرنه بازی در همان نیمه اوّل، تمام شده محسوب می‎شود. ایران پس از به دست آوردن استقلال، با درس گرفتن از تجارب تاریخی تمدّن‎ها، می‎تواند از فرصت ایجاد شده، حداکثر بهره‌برداری را ببرد. هنگامی که انحصار شکسته شود، بازار قدرت در جهان، دچار التهاب خواهد شد و همه کشورها در پی رسیدن به جایگاهی بالاتر هستند؛ پس آشوب، نردبانِ ماست. امیدوار باشیم و قدر این نردبان را بدانیم.

نگارنده: علیرضا مهدویان

 

ف ۱۱۰