لزوم کاربرد سیستم GIS در مدیریت،برنامه‌ریزی و طراحی‌شهری لارستان(1)

«روند فزاینده رشد، گسترش و توسعه شهرها و مداخلات مختلفی که در آن‌ها صورت می‌گیرد و ثأثیرتی که هرکدام از مداخلات بر پیکره شهرها و شهروندان دارند و متأسفانه! مبنایی، جامع و همه جانبه‌نگر نبودن بسیاری از تصمیمات و مداخلات در شهرهای ما و از جمله شهر تاریخی و اصیل لار، لزوم استفاده از سیستم‌ها و ابزارهای پیشرفته تر در حوزه مدیریت شهری را بیشتر نمایان می سازد.

امروزه جمعیت پذیری شهرها به همراه مسائل اجتماعی- اقتصادی آن‌ها، شکل کاملا تازه‌ای از شهر، شهرنشینی و شهرگرایی به وجود آورده  و بر این اساس و به جهت تأمین عدالت اجتماعی و دسترسی مردم به نیازهای اساسی خود، مکان گزینی بهینه کاربری‌های مختلف در شهر اهمیت ویژه‌ای دارد. شهرهای بزرگ و مسلط و ناحیه‌ای هم اینک با معضل عظیم، در رفت و آمدهای داخل شهری مواجه‌اند که این امر در درجه نخست ناشی از عدم مکان گزینی بهینه مراکز خدمات شهری و عمومی است.  یکی از وظایف اساسی و مهم برنامه‌ریزان شهری و ناحیه‌ای، تخصیص زمین به کاربری‌های گوناگون شهری با توجه به نقش و کارکرد شهر، اقتصاد شهری و همچنین تائیر و تأثر متقابل کاربری‌ها با همدیگراست.

امروزه شهرها و مناسباتی که هرکدام از آن‌ها درگیر آن هستند، آنقدر گسترش یافته که دیگر نمی‌توان به شیوه‌های سنتی و بر مبنای ابعاد محدودی از دانسته‌ها آن‌ها را مدیریت کرد. فاکتورها و متغیرهای مختلفی که در ابعاد مختلف شهر اعم از ابعاد ریخت‌شناسی، اجتماعی، اقتصادی، منظری، کارکردی و … وجود دارند امر تصمیم‌گیری، برنامه‌ریزی و طراحی شهر را به امری پیچیده تبدیل کرده که تصمیم در باب هرکدام را نیازمند نگاهی جامع نموده و بدین جهت مدیریت شهری از هرگونه نگاه مقطعی، سلیقه‌گرایانه و بدون دوراندیشی باید اجتناب کند. چه اینکه هر نوع مداخله‌ای، حتی کوچک، در شهر می‌تواند تأثیراتی بس بزرگ و بلندمدت بر روند توسعه و پیشرفت شهر داشته باشد. گاهی تبعات تصمیم‌گیری‌ها و مداخلات مقطعی و بدون لحاظ جوانب مختلف در شهر، به گونه‌ای است که تا سال‌ها شهر را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و در هرگونه روند پیشرفت شهر اخلال ایجاد می‌کند.

همه این‌ها و بسیاری دلایل دیگر، مجموعه مدیریت شهری را لاجرم، نیازمند سیستم و فرآیندی قابل اعتماد می‌کند که در مواقع مختلف و برای تصمیم‌گیری‌های متعدد، بتواند شناخت و تحلیل‌هایی درست و همه جانبه را برای او ارائه نماید.

امروزه سیستم‌های بسیاری جهت طراحی و برنامه‌ریزی کاربری‌های اراضی و مدیریت منابع طبیعی در سطوح شهری، منطقه‌ای، استانی و یا حتی ملی به وجود آمده و توسعه یافته‌اند. اغلب این سیستم‌ها بر مبنای داده‌های نقشه‌های موجود و یا داده‌هایی که به راحتی قابل تبدیل به نقشه هستند شکل گرفته‌اند. کامل‌ترین شکل این سیستم‌ها که شامل گردآوری، ذخیره‌سازی، پردازش و تجزیه و تحلیل داده‌هایی که وابستگی جغرافیایی دارند و نهایتا تولید خروجی‌های مناسب (به صورت نقشه، جدول، گزارش) از این داده‌ها را فراهم می‌سازد، سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی(Geographical Information System) هستند که به اختصار GIS نامیده می‌شوند. 

اجزاء یک پایگاه مبتنی بر GIS

توسعه سیستم‌های اطلاعات جغرافیایی مرهون دو حوزه مهم کاری می‌باشد، مدیریت و برنامه‌ریزی شهری و مدیریت و بهره‌برداری از منابع طبیعی. اهمیت استفاده از GIS در برنامه‌ریزی و طراحی شهری با گسترش بسیار سریع شهرها و افزایش سرسام‌آور حجم اطلاعاتی که باید برای مدیریت شهری پردازش شوند آشکار شده است. GIS با فراهم نمودن امکان ذخیره‌سازی و نمایش کلیه اطلاعات مکان مرجع مورد نیاز و با اتصال داده‌های توصیفی به مکان‌های مربوطه، مدیران را قادر می‌سازد تا به صورت بهینه و سیستماتیک ، مجموعه فعالیت‌ها و طرح‌ها را سازماندهی کنند.

در یک سیستم GIS کاربر می تواند با تعیین شرایط محدود شده‌ای پاسخ‌های متناسب با درخواست خود را از سیستم دریافت نماید. فراهم آوردن امکانات متنوع پرسش و پاسخ در محیط‌های GIS ، از جمله دلایل مطرح شدن این سیستم‌ها به عنوان سیستم‌های حامی تصمیم‌گیری می‌باشد. کاربران می‌توانند متناسب با شرایط تعیین شده پاسخ‌هایی در قالب نمایش‌های مکانی، جداول توصیفی، نمودارها و چارت‌های آماری و … از سیستم دریافت دارند.

کاربرد GIS‌در یکپارچه سازی اطلاعات

کارایی سیستم‌های GIS بستگی مستقیم به داده‌های ورودی به آن دارد، به‌گونه‌ای که هر قدر اطلاعات و داده‌ها به روزتر، دقیق‌تر و کاربردی‌تر باشند، بازدهی سیستم افزایش می‌یابد. از نگاه دیگر، پیچیده‌ترین، مهمترین، زمان‌برترین و هزینه‌برترین بخش در این سیستم، جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات ورودی است. علاوه بر این، آن‌چه در موفقیت GIS اهمیت برجسته دارد، کادر فنی و نیروی انسانی است که با سیستم کار می‌نماید. یک سخت‌افزار و نرم‌افزار بسیار قوی بدون پشتیبانی کادر متبحر به کارایی مناسب نمی‌رسد، بلکه هرچه سیستم قوی‌تر باشد نیاز به نیروی متخصص و مجرب و کارآمد بیشتر است.

در یادداشت بعدی کاربردهای GIS‌و اهمیت آن در توسعه شهری لار مورد بررسی قرار خواهد گرفت

نگارنده:‌ رامین خورسند. دانشجو دکتری شهرسازی دانشگاه علم و صنعت ایران