لزوم بازسازی و مرمت آب انبارهای لارستان

آب انبارها بناهای با ارزشی هستند که از گذشته به یادگار مانده اند، این بناها پیش از آنکه یک عنصر شهری باشند، دارای ابعاد فرهنگی و اجتماعی بوده و تجربه گران سنگی از هنر ایرانی و ارزشهای اعتقادی می باشند، بنابراین لازم است به عنوان یک سرمایه فرهنگی و ملی حفظ گردند.  در شهرهای کهن، آب انبارها نمود بارز معماری بومی هر منطقه بوده اند، به همین دلیل شناخت هرچه بهتر آنها موجب شناخت هرچه بهتر اصول معماری بومی و به تبع آن دستیابی آسان تر به معماری پایدار در بناهای امروزی می گردد. در این راستا

باید به دنبال راهی بود که از طریق آن بتوان آب انبارها را نه تنها به عنوان مخازن تامین آب در گذشته بلکه به عنوان بناهایی با شاخص های فرهنگی-اجتماعی حفظ نمود. چراکه آب انبارها در بردارنده ی سنتها و رفتارهای ویژه ی اجتماعی همچون سنت وقف، حس تعاون و مشارکت در نگهداری از آنها و برقراری تعامل اجتماعی میان مراجعه کنندگان بوده اند.

فروغ سلمان پور، کارشناس ارشد معماری،  در پایان نامه خود به بررسی این مقوله پرداخته و سعی نموده با بررسی دقیق وضع موجود آب انبارهای شهر لار، شناسنامه ی جامعی از آنها تهیه نماید و بر پایه ی این اطلاعات راهکارهایی جهت حفظ و احیای این بناهای ارزشمند ارائه نماید.

وی در ادامه مطالعات خود مقایسه ی جامعی میان آب انبارهای شهر لار با آب انبارها در سایر شهرها و کشورها همچون شهرهای یزد، قزوین، کاشان، سمنان، مشهد و کشورهای آمریکا، ترکیه ، ازبکستان و فلسطین انجام داده است.

 این بخش به شناسایی نقاط قوت و ضعف آب انبارهای شهر لار در مقایسه با سایر آب انبارها کمک بسیار نموده و منجر به استخراج اصول بومی سازی به کار رفته در آب انبارهای این شهر، گردیده است.

 وی پس از آن با بررسی مقوله ی باززنده سازی بناهای تاریخی و در یک نگاه کلی تر انطباق دادن بناها با کاربری های جدید(Adaptive reuse)، سعی نموده با توجه به اصول، معیارها و ضوابط این امر به ارائه طرح هایی جهت باززنده سازی آب انبارهای لار بپردازد.

 در یک توضیح کلی می توان اظهار داشت که مقوله ی باززنده سازی و تغییر کاربری بناهای موجود از جمله رویکردهای جدید و بسیار سودمند در مواجه با ساختمان های قدیمی است که در آن جهت حفظ بقا و دوام یک ساختمان تاریخی به تغییر کاربری آن و همساز نمودنش با نیازهای جدید می پردازد.

به بیان دیگر بشر و فعالیت های او به واسطه پیشرفت تکنولوژی و تغییر سبک زندگی مادام در حال تغییر است و این تغییرات فضاهای معماری متفاوت از گذشته را می طلبد.

در این سیر تحول در صورتی که یک ساختمان نتواند خود را با نیازهای جدید همخوان و هماهنگ سازد به تدریج متروک شده و در این روند تدریجی سرنوشتی جز نابودی و زوال نخواهد داشت.

  آب انبارها نیز از این قانون مستثنی نیستند، هرچند امروزه در شهر قدیم لار حدود ۲۰ آب انبار همچنان مورد استفاده هستند، اما روند روبه کاهش این استفاده و عدم حمایت ارگانهای مربوطه در حفظ آنها تاییدی بر این مدعاست که دیگر استفاده از آب انبارها به شیوه سابق دوام چندانی نخواهند داشت.

 علاوه بر آن، آلوده شدن آبهای بالادست به دلیل استفاده از سم های شیمیایی، هزینه های ناشی از کلرینه و تصفیه نمودن آب مخازن آب انبارها، دشواری برداشت و حمل آب به منازل و در مقابل سهولت استفاده از سیستم لوله کشی آب شهری، موانعی بر سرراه استفاده از برکه ها به شیوه سابق می باشد.

بنابراین جهت حفظ و دوام آب انبارهای این شهر، و همچنین جهت بازگرداندن پویایی، حیات شهری و تعاملات اجتماعی که همواره به واسطه ماهیت آب انبارها در اطراف آنها شکل می گرفته، پیشنهاد می گردد که علاوه بر استفاده از آب ذخیره شده در مخازن به عنوان منابع تامین آب در مصارف غیر آشامیدنی، با افزودن کاربری جدید به آنها، به باززنده سازی این بناهای ارزشمند بپردازیم.

 نمونه هایی از تغییر کاربری آب انبارها را می توان در شهر یزد به زورخانه، در شهر قم به شربتخانه و در شهر تفرش و شیراز به موزه مشاهده نمود.

 بنابراین بر اساس مطالعات و امکان سنجی های صورت گرفته، دو راهکار کلی را در برخورد با آب انبارهای شهر لار می توان در پیش گرفت:
۱-    آبگیری مجدد آب انبارها به عنوان مخازن تامین آب(حداقل در تامین آب مورد نیاز جهت مصارف غیر آشامیدنی همچون آبیاری گیاهان، تهویه مطبوع، مواقع بحرانی و پدافند غیر عامل)
 ۲- تغییر کاربری آنها:
 در این پژوهش برای اجرایی شدن هریک از دو راهکار، پیشنهادهایی ارائه گردیده است و به عنوان جمع بندی، با توجه به موقعیت شهری، وضع موجود، ساختار معماری هریک از آب انبارهای شهر قدیم لار در قالب جدولی تعیین گردیده که چه راهکاری در مواجه با هر آب انبار مناسب می باشد.

 در انتها به عنوان نمونه، طرح باززنده سازی آب انبارهای محله کهویه با نامهای خواجه کریمی، پسی، حاج غلامرضا و حاجی عیدی با جزئیات بیشتر و به همراه دیتیل های اجرایی ارائه گردیده است.

 در پروژه های باززنده سازی سایر شهرها، به آب انبار تنها به عنوان یک تک بنا نگریسته شده است، اما در این طرح با نگرشی تازه و متفاوت، هر پنج آب انبار موجود در سایت در ارتباطی تنگاتنگ با بستر محیطی و فرهنگی اطراف خود در نظر گرفته شده اند و مجموعه ی این آب انبارها به همراه مدرسه، زمین ورزشی و ساختمان های جدید الحاق شده به آنها شکل دهنده ی یک مجموعه ی فرهنگی – تفریحی اقامتی می باشند. این طرح علاوه بر پاسخگویی به نیاز ساکنین محله به چنین مجموعه تفریحی، قابلیت سرویس دهی به مسافران بندرعباس و جذب سایر مردم از سطح شهر را دارا می باشد.

بدین ترتیب موجب رونق اقتصادی و اشتغال زایی می گردد. در پایان پیشنهاد می گردد، دستگاه های اجرایی مربوطه با تخصیص بودجه و اجرایی نمودن این طرح ها علاوه بر حفظ آب انبارها گامی در جهت ارتقاء کیفی شهر لار بردارند.

 صمد کامجو